કરી શકાય નહિ. પદાર્થોના સ્વરૂપનો તે પ્રકાશક છે. ત્રિકાળ અબાધિત સત્યરૂપ છે. વસ્તુઓ અનાદિ અનંત છે.
તેથી તેનું સ્વરૂપ પ્રકાશક તત્ત્વજ્ઞાન અને તેના સત્ય જ્ઞાતા પણ અનાદિ અનંત છે.
જૈનના શ્રમણો હોવાનું જણાવે છે છતાં ‘કર્મ આત્માને અજ્ઞાની કરે’ વિગેરે પ્રકારે કહી જૈનોને કર્મવાદી કહે છે
તેઓ શ્રમણાભાસો છે, તેઓ તેમની બુદ્ધિના અપરાધથી સૂત્રના સાચા અર્થને નહિ જાણનારા છે–એમ શ્રી
સમયસારની ગાથા ૩૩૦ થી ૩૪૪ સુધીમાં તેઓ કહે છે.
સમાનતા છે. લોક ઈશ્વરને કર્તા માને છે અને તે મુનિઓએ આત્માને પરનો કર્તા માન્યો એટલે બન્નેની
માન્યતા સમાન થઈ. લોકનો અને શ્રમણનો પરદ્રવ્યમાં કર્તાપણાનો વ્યવસાય સિદ્ધ કરે છે કે આ વ્યવસાય
સમ્યગ્દર્શન રહિત પુરુષોનો છે. (જુઓ સમયસાર ગાથા ૩૨૧ થી ૩૨૭)
૧–આ જગતમાં છ દ્રવ્યો જીવ, પુદ્ગલ, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય આકાશ અને કાળ છે. આચાર્યદેવે
બદલી શકતી નથી, પ્રેરણા કરી શકતી નથી, સહાય કે મદદ આપતી નથી એટલે કે દરેક દ્રવ્ય ત્રણેકાળે
ત્રણલોકમાં સ્વતંત્ર જ છે. કોઈપણ દ્રવ્ય તેના ગુણ કે પર્યાય કોઈપણ બીજા દ્રવ્ય તેના ગુણ કે પર્યાયને કિંચિત્
માત્ર લાભ કે નુકશાન કરી શકે જ નહિ; આવું પરમ સત્ય વીતરાગ સર્વજ્ઞ દેવ અને તેમના યથાર્થ અનુયાયીઓ
જ જાણી–કહી શકે.
આત્મામાં જ અખંડપણે રહે છે. આત્માનો સમાજ આત્માની બહાર હોઈ શકે જ નહિ, માટે આત્માના
શુદ્ધભાવનું સેવન તે એક જ ખરી સમાજ સેવા છે. કોઈ પરનું તો કરી શકતું નથી, પછી તે પરની સેવા કેમ કરી
શકે? ન જ કરી શકે. આત્મા જો પર ઉપર લક્ષ કરે કે પોતાની અપૂર્ણ કે વિકારી અવસ્થા તરફ લક્ષ કરે તો તેને
વિકાર થયા વિના રહે નહિ અને જો પોતાના ત્રિકાળી અખંડ જ્ઞાયક સ્વભાવ તરફ લક્ષ કરે તો તેને શુદ્ધતા
પ્રગટ્યા વિના રહે જ નહિ. આત્માએ પોતાના ત્રિકાળી જ્ઞાયક સ્વભાવ (નિશ્ચયનય) નું તથા પોતાની વર્તમાન
વિકારી–અપૂર્ણ અવસ્થા (વ્યવહારનય) નું જ્ઞાન કરી પોતાના ત્રિકાળી જ્ઞાયક ધુ્રવ સ્વભાવ (નિશ્ચયનય) ને
આદરણીય માની તે તરફ વળતાં, તે ધુ્રવ સ્વભાવ (નિશ્ચયનય) ના આશ્રયે શુદ્ધતા પ્રગટે છે એમ જણાવ્યું છે.