ઉપજવું એ રાગ–દ્વેષ છે. આ મને પ્રિય છે, આ ગમે છે, આ મને અપ્રિય છે, ગમતું નથી એવો ભાવ સમદર્શિને
વિષે ન હોય.
ઈષ્ટ અનિષ્ટ બુદ્ધિ ન કરે. વિષમદ્રષ્ટિ આત્માને પદાર્થને વિષે તાદાત્મ્ય વૃત્તિ થાય; સમદ્રષ્ટિ આત્માને ન થાય.
તેવો દેખે, જાણે, જણાવે. કોઈ ઊંચો હોય, કોઈ નીચો હોય તો તેને તેને તેવો તેવો દેખે, જાણે, જણાવે. સર્પને
સર્પની પ્રકૃત્તિરૂપે દેખે, જાણે, જણાવે. વાઘને વાઘની પ્રકૃતિરૂપે દેખે, જાણે, જણાવે. ઈત્યાદિ પ્રકારે વસ્તુ માત્રને
જે રૂપે, જે ભાવે તે હોય તે રૂપે તે ભાવે સમદર્શિ દેખે, જાણે, જણાવે. હેય (છાંડવાયોગ્ય) ને હેયરૂપે દેખે,
જાણે, જણાવે. ઉપાદેય (આદરવાયોગ્ય) ને ઉપાદેયરૂપે દેખે, જાણે, જણાવે. પણ સમદર્શિ આત્મા તે બધામાં
મારાપણું, ઈષ્ટ–અનિષ્ટ બુદ્ધિ, રાગદ્વેષ ન કરે. સુગંધ દેખી પ્રિયપણું ન કરે; દુર્ગંધ દેખી અપ્રિયતા–દુગંછા ન
આણે. (વ્યવહારથી) સારૂં ગણાતું દેખી આ મને હોય તો ઠીક એવી ઈચ્છાબુદ્ધિ (રાગ, રતિ) ન કરે.
(વ્યવહારથી) માઠું ગણાતું દેખી આ મને ન હોય તો ઠીક એવી અનિચ્છા બુદ્ધિ (દ્વેષ–અરતિ) ન કરે. પ્રાપ્ત
સ્થિતિ–સંજોગમાં સારું–માઠું, અનુકૂળ–પ્રતિકૂળ, ઈષ્ટા–નિષ્ટપણું, આકુળવ્યાકુળપણું ન કરતાં તેમાં સમવૃત્તિએ
અર્થાત્ પોતાના સ્વભાવે, રાગદ્વેષ રહિતપણે રહેવું એ સમદર્શિતા.
ગણવું, અથવા સદ્ધર્મ અને અસદ્ધર્મમાં અભેદ માનવો, અથવા સદ્ગુરુ અને અસદ્ગુરુને વિષે એક સરખી
બુદ્ધિ રાખવી, અથવા સદ્દેવ અને અસદ્દેવને વિષે નિર્વિશેષપણું દાખવવું અર્થાત્ બંનેને એક સરખા ગણવા
ઈત્યાદિ સમાનવૃત્તિ એ સમદર્શિતા નહિ, એ તો આત્માની મૂઢતા, વિવેક શુન્યતા વિવેક વિકળતા (છે).
સમદર્શિ સત્ને સત્ જાણે, બોધે; અસત્ને અસત્ જાણે નિષેધે; સત્શ્રુતને સત્શ્રુત જાણે, બોધે; કુશ્રુતને કુશ્રુત જાણે
નિષેધે; સદ્ધર્મને સદ્ધર્મ જાણે, બોધે; અસદ્ધર્મને અસદ્ધર્મ જાણે, નિષેધે; સદ્ગુરુને સદ્ગુરુ જાણે, બોધે;
અસદ્ગુરુને અસદ્ગુરુ જાણે નિષેધે; સદ્દેવને સદ્દેવ જાણે, બોધે; અસદ્દેવને અસદ્દેવ જાણે, નિષેધે; ઈત્યાદિ જે
જેમ હોય તેને તેમ જાણે, દેખે, પ્રરૂપે, તેમાં રાગદ્વેષ, ઈષ્ટ અનિષ્ટ બુદ્ધિ ન કરે એ પ્રકારે સમદર્શિપણું સમજવું.’