ત્યાગ શેનો?
સાચી સમજણનો
કે ઊંધી માન્યતાનો!
(શ્રી સમયસાર ગાથા ૩૪ ઉપર પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના વ્યાખ્યાનમાંથી)
પચ્ચખાણ (ત્યાગ) ની વ્યાખ્યા કહેવાય છે. માણસો કહે છે કે ત્યાગ કરો, ત્યાગ કરો. તો ત્યાગનું શું
સ્વરૂપ હશે? ત્યાગ તે કોઈ વસ્તુ છે, કોઈ ગુણ છે કે કોઈ પદાર્થની અવસ્થા છે? કારણ કે જે શબ્દ બોલાય તે
કોઈ દ્રવ્યને, કાં ગુણને, કાં પર્યાયને અવલંબીને હોય છે. ત્યાગ તે કોઈ પર વસ્તુનો ત્યાગ છે? કે કોઈ રાગ–
દ્વેષનો ત્યાગ છે? કે સ્વરૂપમાં એકાગ્ર રહેવું તે ત્યાગ છે?
આત્માના મૂળ સ્વભાવમાં ગ્રહણ–ત્યાગ છે નહિ. આત્માએ પરને કાંઈ ગ્રહણ કર્યું હોય તો ત્યાગેને? તેથી
સ્વરૂપની ઓળખાણ કરી તેમાં સ્થિર રહેવું તે જ ત્યાગ છે અને તે આત્માની નિર્મળ પર્યાય છે. મકાન, કુટુંબ, લક્ષ્મી
વગેરે કાંઈ આત્મામાં પેસી ગયાં નથી તો તેનો ત્યાગ શી રીતે થાય? તે મકાનાદિ આત્મામાં પેસી ગયાં નથી પણ
માન્યતામાં પેસી ગયાં છે; માન્યું છે કે ‘શરીરાદિ, મકાન, સ્ત્રી, લક્ષ્મી વગેરે મારાં’ તે જ અત્યાગ ભાવ છે.
ઊંધુંં જે માન્યું હતું તેમાં ભાન થયું કે આ હું નહિ, મારા સ્વભાવનો વિસ્તાર તે વિકાર ન હોય, હું એક આત્મા
છું અને જાણવા દેખવાનો મારો સ્વભાવ છે, તેમાં પર નિમિત્તે જે ક્રોધ, માન, માયા અને લોભનો જે વિસ્તાર દેખાય
તે મારા આત્માના સ્વભાવનો વિસ્તાર નથી; રાગદ્વેષને છોડવા તે પણ વ્યવહાર છે, આત્માના અખંડ શુદ્ધ નિર્મળ
સ્વભાવમાં જેટલા અંશે સ્થિર થયો તેટલા અંશે રાગ–દ્વેષ સહજ છૂટી જાય છે, તેને ત્યાગ કહેવાય છે.
હિંદુસ્તાનના માણસો ત્યાગના નામે ઠગાણા છે. બાવા–જોગી કેટલાય ત્યાગ લઈને ચાલી નીકળ્યા છે.
તેનો બહારનો ત્યાગ દેખીને હિંદુસ્તાન ઠગાય છે, કારણ કે એટલી હિંદુસ્તાનમાં આર્યતા છે, ત્યાગનો પ્રેમ છે
એટલે તે ત્યાગને બાને ઠગાય છે, પણ (ત્યાગની) સાચી ઓળખાણ કરતા નથી.
ગૃહીત મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ
(અનુસંધાન પાન ૧૪ થી ચાલુ)
પ–ગુણગ્રહણની અપેક્ષાથી અનેક ધર્મોમાં પ્રવૃત્તિ હોવી તે વૈનયિક મિથ્યાત્વ છે, અર્થાત્ વૈનયિકની
પ્રવૃત્તિમાં અજ્ઞાન મુખ્ય કારણ નથી પણ વિનયસ્વભાવનો અતિરેક મુખ્ય કારણ છે; તેથી આ પાંચમો ભેદ
અજ્ઞાનથી (અજ્ઞાનીક મિથ્યાત્વથી) જુદો બતાવવો પડ્યો છે; તેનું લક્ષણ ઉપરના ચારેથી જુદું છે અને એવા
(વૈનયિક મિથ્યાદ્રષ્ટિયો) ની સંખ્યા પણ ઘણી છે તેથી તેને એક જુદું મિથ્યાત્વ બતાવવાની જરૂર પડી.
આત્માની શુદ્ધતા શું ચીજ છે અને કઈ રીતે થઈ શકે છે એવું જેને જ્ઞાન હશે તે વૈનયિક હોઈ શકશે નહિ. તેથી
વૈનયિક પણ અનાત્મજ્ઞાનોની ગણતરીમાં આવે છે. આત્મસ્વરૂપ અજાણપણાનું નામ જ મિથ્યાત્વ છે.
મિથ્યાત્વનું આ સામાન્ય લક્ષણ પણ વૈનયિકમાં રહેલું છે.
આ પ્રમાણે મિથ્યાત્વના ઉપર કહેલા પાંચે ભેદો જુદા જુદા અને આવશ્યક ઠરે છે. લોકોના મિથ્યાજ્ઞાન
અથવા પ્રવૃત્તિઓના સ્થુળતાથી આ પાંચ પ્રકાર જ બની શકે છે–વધારે નહિ; વધારે ભેદ કરવા ચાહે તો તે આ
પાંચના જ પેટાભેદ હોય છે. તેથી કરીને મધ્યમ વિસ્તાર કરવો ઠીક સમજીને પાંચ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે.
મિથ્યાજ્ઞાનને જ મિથ્યાત્વ કહે છે તેથી મિથ્યાજ્ઞાનના કોઈ કોઈ ઠેકાણે ત્રણ પ્રકાર પણ બતાવવામાં
આવ્યા છે: (૧) કેટલાક લોકો હિત અર્થાત્ આત્મકલ્યાણને સમજતા જ નથી અને તે સાચા હિતરૂપ
આત્મકલ્યાણને ચાહતા પણ નથી, (૨) કેટલાક લોકો હિત સમજીને પણ તેમાં શંકા કરીને દિવસો ગૂમાવે છે,
(૩) કેટલાક લોકો અહિતને હિત સમજી લે છે. આ ત્રણ પ્રકારના અજ્ઞાનથી જગતના જીવો ખેદખિન્ન–દુઃખી
થઈ રહ્યા છે. (તત્ત્વાર્થસાર પાનું–૨૭૪ થી ૨૮૧)
સમયસર પર પ્રવચન
આ પુસ્તકમાં પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના સમયસારની પહેલી તેર ગાથાઓ ઉપરનાં પ્રવચનો છે, જેમાં
અદ્ભુત શૈલીથી તદ્ન સરળ અને ઘરગથ્થુ ભાષામાં સમયસારના શબ્દે શબ્દની છણાવટ કરીને તેનું મૂળ રહસ્ય
વિસ્તારથી સ્પષ્ટ સમજાવવામાં આવ્યું છે, તેના ૬૦૦ ઉપરાંત પાનાં છે, તેની કિંમત રૂા. ૩–૦–૦ છે. આ ગ્રંથ
ફાગણ સુદ ૨ ના રોજ સીમંધર ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવના મંગળદીને પ્રગટ થશે.
આત્મધર્મની પ્રભાવનાકરો, તમારી નકલ પાંચને વંચાવો