આત્મધર્મ: શાશ્વત સુખનો માર્ગ દર્શાવતું માસિક: આત્મધર્મ
આત્મધર્મ
(પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુ દેવના તા. ૧૪ – ૯ – ૪ ના વ્યાખ્યાનમાંથી)
કોઈ એમ કહે કે આ જ્ઞાન પહેલાંં નહોતું અને નિમિત્ત મળતાં પ્રગટ્યું; જો મારામાં જ હોત તો પહેલાંં
મને કેમ ખબર ન પડી?
તેનો ઉત્તર:– જ્ઞાન તો તારી પાસે જ છે, તેમાંથી જ પ્રગટે છે. પહેલાંં સામાન્ય શક્તિરૂપે જ્ઞાન હતું તે જ
વિશેષ રૂપે (પર્યાય રૂપે) પ્રગટ થયું છે.
જો સામાન્ય જ્ઞાન જે ત્રિકાળ શક્તિરૂપે છે તેને જીવ માને, તો પોતાની સામાન્ય શક્તિની જ આ વિશેષ
પર્યાય થાય છે એમ માને; પણ જો સામાન્ય જ્ઞાન જ ન માને તો “ મારું આ વિશેષ જ્ઞાન પરમાંથી આવ્યું, ગુરુ
મળ્યા માટે જ્ઞાન થયું” એમ જ્ઞાનને પરાશ્રિત જીવ માને, કે જે ખોટું છે.
દરેક દ્રવ્યમાં ગુણનો ભંડાર પડ્યો છે; તેમાંથી જ પર્યાયમાં આવે છે. આત્મામાં પણ જ્ઞાન વગેરેનો પૂરો
ભંડાર ભર્યો જ છે. તેમાંથી જ પર્યાયમાં આવે છે. વાંચવાથી જ્ઞાન થયું એ વાત ખોટી છે. જ્ઞાન જે શક્તિરૂપે છે
તેમાંથી જ વિશેષ જ્ઞાન પ્રગટ્યું છે.
વિશેષ જ્ઞાન એટલે જ્ઞાનની વર્તમાન પર્યાય એ વિશેષ આવ્યું ક્યાંથી? જે ત્રિકાળ સામાન્ય જ્ઞાન પડ્યું
છે તેમાંથી જ આવ્યું છે. અંદરના ત્રિકાળી સામાન્ય જ્ઞાનની જે પ્રતીત કરે તે વિશેષ જ્ઞાનને પરનું અવલંબન
માને નહીં. અને પોતાની જે વિશેષ પર્યાય તેનું અવલંબન પણ ન માનતા, અંદરના ત્રિકાળી જ્ઞાનનું જ
અવલંબન માને છે.
ત્રિકાળી સામાન્ય તો આખું પડ્યું છે, તેની વર્તમાન પ્રગટ પર્યાય થોડી હોવા છતાં પણ ત્રિકાળી
સામાન્ય તો આખે આખું પૂર્ણ જ છે. જેને એ ત્રિકાળી સામાન્યની શ્રદ્ધા નથી, તે વિશેષ નિમિત્તના અવલંબનથી
આવ્યું છે એમ માને છે.
આ તો વેપારી જેવી યુક્તિ છે. જેમ વેપારી કહે કે, ભાઈ! ઘરમાં પૂરી મૂડી નથી એટલે બીજાનાં મોઢાં
બોલાવવાં પડે છે, બીજા પાસેથી રૂા. લ્યે તેનું વ્યાજ ભરે છતાં પણ કેટલી ઓશિયાળી કરવી પડે! પણ જેના
ઘરમાં પૂરી મૂડી હોય તે બીજાની ઓશિયાળ જરાપણ ન કરે! તેમ પોતામાં જ્ઞાનરૂપી મૂડી તો ત્રિકાળ પૂરી જ છે,
તેમાંથી પર્યાય આવે છે. પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવની જેને ખબર છે તે પર નિમિત્તની ઓશિયાળ કરે નહીં.
નિમિત્તના અભાવે જ્ઞાનની ઉણપ નથી–પણ–સામાન્ય શક્તિ તરફની એકાગ્રતાના અભાવે ઉણપ દેખાય
છે. જો ત્રિકાળી શક્તિની શ્રદ્ધા કરે તો તેમાંથી એકાગ્ર થઈને પૂર્ણ જ્ઞાન કાઢે, જ્ઞાનની અવસ્થા નિમિત્તને લઈને
આવી નથી, પણ ત્રિકાળી શક્તિ પડી છે તેમાંથી આવી છે.
પ્રશ્ન:– કુંચી આવી તો તાળું ઉઘડયું ને? તેમ નિમિત્ત આવ્યું ત્યારે જ્ઞાનની પર્યાય ખીલી ને?
ઉત્તર:– નહીં! તાળું ઉઘડે એવું હતું ત્યારે કુંચી આવી, આમ વાતમાં ગુલાંટ છે. (તાળા કુંચીની જેમ)
નિમિત્ત દ્વારા જ્ઞાનની પર્યાય ખીલી નથી, પણ અંદર ત્રિકાળી સામર્થ્ય પડ્યું છે તેમાંથી તે સામાન્યનું વિશેષ
પ્રગટ્યું છે. જ્ઞાનની પર્યાય અદ્ધરથી આવી નથી પણ અંદર જે ત્રિકાળી શક્તિ પડી છે તેના આધારે આવી છે.
અંદરની શક્તિ પડી છે તેની પ્રતીત નથી તેથી બહારના નિમિત્તથી જ્ઞાનની પર્યાય આવી એમ અજ્ઞાની માને છે.
ફુલખરણીમાંથી જે તણખા ઝરે છે તે ફુલખરણીમાં જ સામર્થ્યરૂપે હતા તે પ્રગટ્યા છે, તેમ આત્મામાં
એવો પાવર ભર્યો છે કે તેમાં એકાગ્રતારૂપી ચિનગારી મૂકે તો ફટ ફટ નિર્મળ પર્યાયના તણખાં ફાટે!
જ્ઞાન વર્તમાન અવસ્થામાં ઉણપ વખતે પણ શક્તિમાં પૂરું છે.
સામાન્ય જ્ઞાન અને
વિશેષ જ્ઞાન