: માહ : ૨૦૦૧ આત્મધર્મ : ૫૩ :
ભૂલનું મૂળ મિથ્યાત્વ જ છે. વર્તનના કારણે ભૂલ નથી, કષાયના કારણે ભૂલ નથી કે પ્રમાદ અને
યોગના કારણે ભૂલ નથી. પણ મિથ્યા માન્યતાના કારણે જ ભૂલ છે, સૌથી પહેલું બંધન મિથ્યાત્વ જ છે, અને
સૌથી પહેલાંં મિથ્યાત્વ જ છૂટે છે. મિથ્યાત્વ છૂટયા પછી જ પ્રમાદ કષાય અને યોગ છૂટે છે. મિથ્યાત્વ છૂટયાં
પહેલાંં તે છૂટતાં નથી. એ મિથ્યાત્વ છોડવા માટે આત્મસ્વરૂપનું ભાન કરવું જોઈએ.
સુવર્ણપુરીમાં સ્વાધ્યાય મંદિરમાં પૂજ્ય શ્રી સદ્ગુરુદેવે શીખવેલો
તા. ૨ – ૧ – ૪ ની રાત્રિ ર્ચા • જૈન દર્શનો કક્કો •
વીતરાગનો માર્ગ–જૈનદર્શનનું રહસ્ય–વસ્તુનું સ્વરૂપ અનેકાન્ત છે. વીતરાગનો માર્ગ અર્થાત્ વસ્તુનું સ્વરૂપ
‘છે’ થી ઉપડે છે. ‘તું છો’ એ પહેલાંં નક્કી કર. કોઈ એમ કહે કે હું હઈશ કે નહિ એની મને શંકા છે! તો તેને કહે છે
કે ભાઈ! ‘હું હઈશ કે નહિ’ એવી જે શંકા થઈ તે કોણે કરી? જે હોય તે શંકા કરે કે ન હોય તે? ન હોય તે કાંઈ કરી
શકે નહિ, તેથી શંકા થઈ તેનો કરનાર તું છો. એટલે ‘હું હઈશ કે નહિ’ એવી શંકા થઈ ત્યાં જ તારું હોવાપણું નક્કી
થઈ ગયું છે. જો તું ન હો તો આ શંકા કોણે કરી? માટે ‘તું છો’ એ પહેલો નિશ્ચય કર! પછી...
તું છો, તું છો તો તારાથી છો–પરથી નથી. એટલે હું છું એટલી કબુલાતમાં હું પરથી સ્વતંત્ર–જુદો છું એમ
હવે ‘આત્મા છે’ એમ નક્કી કર્યું ત્યાં તેને ત્રિકાળ લાગુ પડી ગયા. ‘છે’ કહેતાં તેની ઉત્પત્તિ નથી અને
હવે વસ્તુ હોય તેમાં સ્વાશ્રયે વિકાર ન હોય અને વસ્તુ ત્રિકાળ રહીને તેની અવસ્થા સમયે સમયે
વસ્તુથી પોતાથી થાય છે. એકલી વસ્તુમાં સ્વથી વિકાર હોય નહિ–છતાં અવસ્થામાં વિકાર છે, તે વિકાર પરને
આશ્રયે છે–પણ તે વિકાર પરવસ્તુએ કરાવ્યો નથી. આત્મામાં ‘અવિકારી’ ગુણ ત્રિકાળ છે. અવસ્થામાં વિકાર
છે તેની પાછળ અવિકારી ગુણ ત્રિકાળ છે. એક સમયની અવસ્થા પૂરતો વિકાર છે તેમાં આખો અવિકારી ગુણ
આવી ગયો નથી અર્થાત્ વિકારી દશામાં અવિકારી ગુણની નાસ્તિ છે, અને તે ગુણમાં વિકારી પર્યાય આવી ગઈ
નથી એટલે કે ગુણમાં પર્યાયની નાસ્તિ છે.
ઘણી વખત જીવ વિકલ્પ કરે છે કે “મારે વિકાર ન જોઈએ” તે જ એમ બતાવે છે કે વિકાર તે ગુણ નથી
પણ ક્ષણિક અવસ્થા છે, તેથી તે ટાળી શકાય છે. વિકાર ક્ષણિક અવસ્થા છે તેને ટાળનાર આખો નિર્વિકારી
સ્વભાવ છે. ત્રિકાળી ગુણમાં એક સમયની અવસ્થાની નાસ્તિ છે અને એક અવસ્થામાં આખો સ્વભાવ આવી
જતો નથી (નાસ્તિરૂપ છે).
વિકાર હાલત છે તે વર્તમાનકાળ પૂરતી છે તેની બીજા સમયની હાલતમાં નાસ્તિ છે; અને વિકારને
વસ્તુ સ્વતંત્ર, વસ્તુના અનંતગુણો દરેક સ્વતંત્ર, વસ્તુની એક પર્યાય [વિકારી હોય તોપણ]
સ્વતંત્ર અને ક્ષણિક પર્યાયથી ત્રિકાળ ગુણ સ્વતંત્ર છે. અનંત ગુણનો પિંડ તે દ્રવ્ય છે, તેથી એક ગુણ જેટલું
આખું દ્રવ્ય નથી એટલે એક ગુણમાં આખા દ્રવ્યની નાસ્તિ છે.
[૧] આખા દ્રવ્યમાં એક ગુણની નાસ્તિ છે (કેમકે દ્રવ્યમાં એક જ ગુણ નથી પણ અનંત ગુણો છે);
[૨] એક ગુણમાં આખા દ્રવ્યની નાસ્તિ છે (કેમકે જો એક જ ગુણમાં આખું દ્રવ્ય આવી જાય તો બીજા ગુણનો
અભાવ થાય); [૩] એક ગુણમાં બીજા ગુણની નાસ્તિ છે (કેમકે જો એક ગુણમાં બીજા ગુણની અસ્તિ હોય તો
બે ગુણ એક થઈ જાય એટલે કે ગુણનો અભાવ થઈ જાય); [૪] આખા ગુણમાં એક પર્યાયની નાસ્તિ છે
(કેમકે જો આખા ગુણમાં એક પર્યાય આવી જાય તો વિકાર અવસ્થા ટાણે આખો ગુણ પણ