: ૭૬ : : આત્મધર્મ : ૧૭
અભ્યાસ કર – હવે એકવાર અમે કહીએ છીએ તે પ્રમાણે
પરમપૂજ્ય સદ્ગુરુ દેવશ્રીના શ્રી સમયસાર કળશ ૩૪ ઉપરના પ્રવચનમાંથી
તારી માન્યતા પ્રમાણે તો અનંત–અનંતકાળથી તું કરતો આવ્યો છો, છતાં હજી તારો સંસાર તો ઊભો જ છે માટે
આચાર્યદેવ કહે છે કે–અમે તને જ કહીએ છીએ તે તું સમજી શકીશ એથી અમે તને સમજાવીએ છીએ. તું
આત્મા છો, જ્ઞાન સ્વરૂપ છો, તારામાં સમજવાની તાકાત છે તેથી તને સમજાવીએ છીએ; લાકડાને કહેતાં નથી કેમ
કે તે જડ છે. તું પણ જે કોઈ કામ બતાવે છે તે સામો સમજી શકે એવાને જ કહે છે. ‘પાણી લાવ’ એમ લાકડાને
સંબોધીને કહેતો નથી, કેમકે લાકડામાં તે શબ્દના ભાવને સમજવાની શક્તિ નથી એમ તેં જાણ્યું છે, એટલે ‘પાણી
લાવ’ એવા ભાવ જે સમજી શકે છે તેને પાણી લાવવાનું કહે છે. વળી તીજોરીની ચાવી વિશ્વાસુ નોકર હોય તેને
સોંપે, પણ બે વર્ષના પોતાના બાળકને સોંપતો નથી. જો કે ભવિષ્યમાં તો બધું તે છોકરાને જ આપવાનું છે, પણ
વર્તમાનમાં તેનામાં લાયકાત નથી માટે તેને સોંપતો નથી. જેમ તું લૌકિક કાર્યોમાં સામાની લાયકાતનું જ્ઞાન કરીને
તેને યોગ્ય કાર્ય સોંપે છે તેમ અહીં સર્વજ્ઞદેવે તેમના જ્ઞાનમાં, તારામાં સિદ્ધપણાની લાયકાત જોઈ છે તે લાયકાત
ભાળીને જ તને આવો ઉપદેશ આપીએ છીએ. અનંતકાળથી તારા પર તરફના ઊંધા અભ્યાસની અમને ખબર છે
છતાં અમે કહીએ છીએ કે તું રાગાદિ અને કર્મથી આત્માને જુદો માન! અને તે બધાથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્માની શ્રદ્ધા
કર. ભાઈ! તારી માન્યતા પ્રમાણે તો અનંત–અનંતકાળથી તું કરતો આવ્યો છો, છતાં હજી તારો સંસાર તો ઊભો
જ છે–તેથી તારી માન્યતા ખોટી છે; માટે તે માન્યતા મૂકીને હવે એકવાર અમે કહીએ છીએ તે પ્રમાણે અભ્યાસ કર,
માત્ર છ મહિના એમ કરવાથી તને આત્મસ્વરૂપની જરૂર પ્રાપ્તિ થશે; એવો કલશ–૩૪ નો આશય છે.
આત્મા ત્રિકાળી છે, જે પુણ્ય પાપના ભાવ થાય છે તે વર્તમાન એક ક્ષણ પૂરતા છે, તે ક્ષણિક ભાવમાં આખો
આત્મા આવી જતો નથી; આત્મા ત્રિકાળ એકરૂપ રહે છે અને પુણ્ય–પાપ તો બીજી જ ક્ષણે ટળી જાય છે, તેથી જે ટળી જાય
તે ભાવ તારા સ્વરૂપના નથી, કર્મના છે–એમ સ્વભાવનું જોર બતાવવા માટે કહીએ છીએ; માટે સ્વભાવની શ્રદ્ધા કર.
આત્મનો નિઃસંદેહ નિર્ણય થઈ શકે છે.
(વ્યાખ્યાનમાંથી: ગાથા ૩૮ ટીકા)
નિર્ણય કરવાનો સ્વભાવ આત્માનો છે. આત્મામાં જ્ઞાન નામનો ત્રિકાળ ગુણ છે તેનું કાર્ય નિર્ણય
કરવાનું છે. નિશ્ચય કરવાનો ગુણ જ આત્માથી અભેદ છે; તેથી જે જીવ ‘આત્માનો નિર્ણય ન થઈ શકે’ એમ કહે
છે તે આત્માના નિર્ણય કરવારૂપ જ્ઞાન ગુણને જ માનતો નથી એટલે કે તે આત્માને જ માનતો નથી કેમકે ગુણ
અને આત્મા જુદા નથી.
નિર્ણય કરવારૂપ ગુણ તો આત્મામાં ત્રિકાળ છે, તેની વિકારરૂપ અવસ્થા હોય ત્યારે પરમાં ‘આ હું’ એમ
માને તે માન્યતા ખોટી હોવા છતાં પણ ત્યાં નિઃશંકપણે માને છે, જે પરમાં નિઃશંક થાય છે તે સ્વમાં કેમ નિઃશંક
ન થાય? નિઃશંકપણે નિર્ણય કરવાની શક્તિ તો આત્મામાંજ છે. જે અવસ્થા વડે પરનો કે પોતાની અવસ્થાનો
નિર્ણય કરે અને તેમાં નિઃસંદેહ થાય છે તો પછી તે અવસ્થા વડે ત્રિકાળી અખંડ સ્વભાવનો નિર્ણય કરે તેમાં
સંદેહ કેમ હોઈ શકે? સ્વનો નિર્ણય કરવામાં સંદેહ હોઈ શકે નહિ.
જ્ઞાનની જે પર્યાય પર તરફ કે ક્ષણિક પર્યાય તરફ લક્ષ કરીને નિઃસંદેહ થાય છે તે પર્યાય જો દીર્ઘ લંબાય
તો સ્વ તરફ ઢળે એટલે ત્રિકાળીનું લક્ષ કરે તો તેમાં સંદેહ હોઈ શકે નહિ; કેમકે અવસ્થા તો દ્રવ્યમાંથી જ વહે
છે; અને એ અવસ્થા સ્વ તરફ ઢળતાં દ્રવ્ય–પર્યાય અભેદ થયા–ત્યાં દ્રવ્યની શ્રદ્ધામાં સંદેહ કેમ હોય?
દ્રવ્યમાંથી જ્ઞાનની અવસ્થા આવે છે, તે અવસ્થા ક્ષણિક છે; તે અવસ્થાદ્વારા ‘શરીર તે હું, રાગ તે હું’
એમ વર્તમાન ક્ષણિકનો નિર્ણય કરે છે–તેમાં જરાપણ શંકા કરતો નથી; જો તે અવસ્થા સ્વભાવ તરફ ઢળે તો
સ્વભાવ પરિપૂર્ણ છે અને તેના જોરે શ્રદ્ધા પણ પૂર્ણ નિઃસંદેહ થઈ જાય છે.
વર્તમાન અવસ્થાદ્વારા સામા વર્તમાનનું લક્ષ કરે છે અને તેમાં નિઃસંદેહ થાય છે–તે નિઃસંદેહપણું તો
ક્ષણિકના લક્ષે હોવાથી ક્ષણિક છે; પણ જો વર્તમાન અવસ્થા જેમાંથી આવે છે તે ત્રિકાળી દ્રવ્યનું લક્ષ કરે તો
તેમાં કદી સંદેહ રહે જ નહિ. આ નિઃસંદેહ શ્રદ્ધા દરેક જીવ સ્વ તરફના પુરુષાર્થથી કરી શકે છે. તા. ૨૮–૧૧–૪૪