: ૯૪ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર ૧ : ૨૦૦૧
શ્રીમદ્રાજચંદ્રના પત્રો હાથનોંધ વગેરે ‘શ્રીમદ્રાજચંદ્ર’ એ નામથી પુસ્તકરૂપે પ્રસિધ્ધ થયેલ છે; શ્રીમદ્ની સત્શ્રુત
સંબંધી શું માન્યતા હતી તે ઘણા જિજ્ઞાસુઓના જાણવામાં નહિ હોવાથી એ સંબંધી તેમની નોંધ અહીં આપવામાં આવી છે.
તેમના લખાણો ઘણા ગહન અને તત્ત્વથી ભરપૂર હોય છે, અને એ જ પ્રકારની આ નોંધ હોવાથી તેનું રહસ્ય
ટુંકામાં લખવાની જરૂર છે. આ હાથ નોંધના મથાળે ‘સત્શ્રુત’ મોટા છપાયેલ છે એટલે મૂળમાં પણ મોટા અક્ષરે હોવું
જોઈએ–એમ માની શકાય છે.
‘સત્શ્રુત’ એ ઘણો અર્થસૂચક શબ્દ છે. જેનો દરેક શબ્દ, પદ વાક્ય અને ભાવ પરમ સત્ય હોય તે સત્શ્રુત
છે. તત્ત્વનું નિરૂપણ અને યુક્તિઓ વીતરાગની પ્રરૂપણા અનુસાર જે શાસ્ત્રોમાં કરવામાં આવ્યાં હોય તે શાસ્ત્રો જ
‘સત્શ્રુત’ કહી શકાય, અને તે વ્યાખ્યામાં ઉપર જણાવેલા શાસ્ત્રો આવે છે એમ તેઓએ બેધડકપણે જણાવ્યું છે.
એ શાસ્ત્રોમાંથી પહેલાંં આઠ શાસ્ત્રો દીગંબરી છે. તે હીંદીમાં પ્રસિધ્ધ થયા છે; તેમાંથી શ્રી મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશની
ગુજરાતી બે આવૃત્તિઓ પ્રસિધ્ધ થયેલ છે અને તે શાસ્ત્ર ગુજરાત કાઠિયાવાડના તત્ત્વજ્ઞાન–રસિક જીવોમાં ઘણું
લોકપ્રિય થયું છે.
‘સત્શ્રુત’ને લગતી આ નોંધ તેઓશ્રીએ ઉત્તર અવસ્થામાં કરી છે, એ ઘણું અર્થસૂચક છે; એટલું જ નહિ પરંતુ
તેઓએ નમસ્કાર કરવાના પ્રસંગે નીચેના ભક્તિથી ભરપૂર શબ્દો વાપર્યા છે.
‘હે કુંદકુંદાદિ આચાર્યો! તમારા વચનો પણ સ્વરૂપાનુસંધાનને વિષે આ પામરને પરમ ઉપકારભુત થયાં
છે. તે માટે હું તમને અતિશય ભક્તિથી નમસ્કાર કરૂં છું.’ આ સ્તુતિમાં ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યનું ખાસ નામ
જણાવ્યું છે તે હકીકત તથા ‘સ્વરૂપાનુસંધાન’–‘પરમ ઉપકારભૂત’ ‘અતિશય ભક્તિથી નમસ્કાર’ અને ‘વચનો’ તથા
સત્શ્રુતના નામો ખાસ ઉપયોગી હોવાથી મનન કરવા યોગ્ય છે. મુમુક્ષુઓએ પોતાનું સ્વરૂપ સમજી સ્વરૂપાનુસંધાન
કરવાનું હોવાથી શ્રીમદ્ના સત્ગુરુ અને સત્શ્રુત સંબંધી આ મર્મસૂચક શબ્દો હૃદયમાં નોંધી રાખવાની જરૂર છે.
શ્રીમાન્ કુંદકુંદાદિ આચાર્યોનાં વચનો શ્રીમદ્ને સ્વરૂપાનુસંધાન વિષે પરમ ઉપકારભૂત થયાં તે વચનો કયા કયા
શાસ્ત્રોમાં હોવાનું તેઓએ જણાવ્યું છે અને તે શાસ્ત્રો સંબંધે તેમણે શું કહ્યું છે તે અહીં બતાવવું યોગ્ય છે.
શ્રીમાન્ કુંદકુંદાચાર્યનાં ત્રણ રત્નો–શ્રી સમયસાર શ્રી પ્રવચનસાર, અને શ્રી પંચાસ્તિકાય–સંબંધમાં તેઓ નીચે
પ્રમાણે જણાવે છે.
શ્રી સમયસાર સંબંધી [સં. ૧૯પ૬ અષાડ]
“..............‘પદ્મનંદિ’, ‘ગોમટ્ટસાર’, ‘આત્માનું શાસન’ ‘સમયસાર મૂળ’ એ આદિ પરમશાંતશ્રુતનું અધ્યયન
થતું હશે. આત્માનું શુધ્ધ સ્વરૂપ સંભારીએ છીએ. “ શાંતિ. ”
અહીં તેઓએ શ્રી સમયસારને પરમશાંતશ્રુત કહ્યું છે અને તેનું અધ્યયન કરવા જણાવ્યું છે. બનારસીદાસકૃત
સમયસાર નાટક નહિ, પણ ભગવાન કુંદકુંદ આચાર્યકૃત્ત સમયસાર–એ જણાવવાના હેતુથી ‘સમયસાર મૂળ’ એ શબ્દો
વાપર્યા છે. [આવૃત્તિ છઠ્ઠી પાનું ૩૨૭]
શ્રી પ્રવચનસાર સંબંધી [સં. ૧૯પ૩]
સં. ૧૯પ૩ માં તેઓ જણાવે છે કે–
“પૂર્વ મહાત્માઓએ કહ્યું છે કે:–
जे जाणई अरिहंते, दव्वगुणपज्जवेहिंय;
सो जाणई निय आप्पा मोहो खलु जाईय तस्स लयं।।
મુંબઈ–સં. ૧૯પ૬ કારતક વદ ૧૧ ।। “।।
સત્શ્રુત
શ્રી પાંડવ પુરાણે પ્રદ્યુમ્ન ચરિત્ર
” પુરુષાર્થ સિદ્ધિ ઉપાય
” પદ્મનંદી પંચવિંશતિ
” ગોમટ્ટસાર
” રત્ન કરન્ડ શ્રાવકાચાર
” આત્માનુશાસન
” મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશ
” કાર્તિકે્યાનુપ્રેક્ષા
” યોગદ્રષ્ટિ સમુચ્ચય
આદિ અનેક છે, ઈન્દ્રિય નિગ્રહના અભ્યાસ પૂર્વક એ સત્શ્રુત સેવવા યોગ્ય છે, એ ફળ અલૌકિક છે–અમૃત છે.
[શ્રીમદ્રાજચંદ્ર આવૃત્તિ છઠ્ઠી પાનું ૩૧૮]