સ્વભાવ જ માન્ય છે. જે જેનો સ્વભાવ હોય તેનો તેમાં કદી જરા પણ અભાવ થાય નહિ અને અંશે પણ
અભાવ કે ફેરફાર થાય તે વસ્તુનો સ્વભાવ નથી; એટલે જે ત્રિકાળ એકરૂપ રહે છે તે જ વસ્તુનો સ્વભાવ છે
અને દ્રષ્ટિ તેને જ માને છે. દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કહે છે કે:– “હું જીવને માનું છું–એ જીવ કેટલો?...સંબંધ વિના રહે તેટલો...
એટલે કે સર્વ પર પદાર્થનો સંબંધ કાઢી નાંખતાં જે એકલું સ્વતત્ત્વ રહે તે જીવ છે–તેને જ હું સ્વીકારૂં છું. મારા
લક્ષ્ય–ચૈતન્ય ભગવાનને પરની અપેક્ષાએ ઓળખાવવો તે ચૈતન્ય સ્વભાવમાં લાજપ છે–મારા ચૈતન્યને પરની
અપેક્ષા નથી. એક સમયમાં પરિપૂર્ણ દ્રવ્ય તે જ મને માન્ય છે.”
કહે છે કે:–“મને ગ્રહણ કરવાથી, ગ્રહણ કરનારની ઈચ્છા ન થાય તો પણ મારે તેને પરાણે મોક્ષ લઈ જવો પડે
છે.” તથા તેમણે જ કહ્યું છે કે–“સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ વિના જન્માદિ દુઃખની આત્યંતિક નિવૃત્તિ બનવાયોગ્ય
નથી.” માટે જેને મોક્ષ જોઈતો હોય તેણે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ ધારણ કરવી જોઈએ. જે જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થઈ છે તેનો મોક્ષ છે
જ, અને જે જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ નથી તેને મોક્ષ નથી જ. એ રીતે મોક્ષ દ્રષ્ટિને આધીન છે.
જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ હોય તો તે જીવનું જ્ઞાન સમ્યગ્જ્ઞાન કહેવાય છે. સમ્યગ્દર્શનને નમસ્કાર કરતાં શ્રીમદ્
રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે કે– “અનંત કાળથી જે જ્ઞાન ભવ હેતુ થતું હતું તે જ્ઞાનને એક સમયમાત્રમાં જાત્યંતર કરી
જેણે ભવનિવૃત્તિરૂપ કર્યું તે કલ્યાણમૂર્તિ સમ્યગ્દર્શનને નમસ્કાર.” દ્રવ્યદ્રષ્ટિ વગરનું જ્ઞાન મિથ્યાજ્ઞાન છે અને તે
સંસારનું કારણ છે; દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થતાં જ્ઞાન સમ્યક્પણું પામે છે–તેથી જ્ઞાન પણ દ્રષ્ટિને આધીન છે.
અભૂતાર્થ દ્રષ્ટિ એ બધાં એકાર્થવાચક શબ્દો છે.
સ્વભવનો અનાદર કરનાર તે દ્રષ્ટિ અનંતા સંસારનું કારણ છે, અને તે દ્રષ્ટિ એક સમયમાં મહા પાપનું કારણ
છે. હિંસા, ચોરી, જૂઠૂં, શિકાર વગેરે સાત વ્યસનોના પાપ કરતા પણ ઊંધી દ્રષ્ટિનું પાપ અનંતગણું વધારે છે.
અનાદિથી સંસાર પરિભ્રમણ કરતાં આ જીવે દયા, દાન, વ્રત, તપ, ભક્તિ, પૂજા વગેરે બધું પોતાની
માન્યતાપ્રમાણે અનંતવાર કર્યું છે અને પુણ્ય કરી સ્વર્ગનો દેવ અનંતવાર થયો છે, છતાં સંસાર–ભ્રમણ ટળ્યું
નથી–તેનું એક માત્ર કારણ એ જ છે કે જીવે પોતાના આત્માસ્વરૂપને જાણ્યું નથી, સાચી દ્રષ્ટિ કરી નથી. અને
સાચી દ્રષ્ટિ કર્યા વગર ભવના નિવેડા આવે તેમ નથી તેથી આત્મહિત માટે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કરી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટાવવું
એ જ સર્વ જીવોનું કર્તવ્ય છે–અને તે કર્તવ્ય સ્વ તરફના પુરુષાર્થથી દરેક જીવ કરી શકે છે. એ સમ્યગ્દર્શન
કરવાથી જીવનો જરૂર મોક્ષ થાય છે.