: ચૈત્ર ૨ : ૨૦૦૧ આત્મધર્મ : ૧૦૯ :
સ્તુતિ તો કેવળીના જેવા ગુણો છે તેવા પોતામાં અંશે પ્રગટ કરવા તે છે. તે પરમાર્થથી કેવળીની સ્તુતિ
છે.
૩૭ શરીરના ગુણો દ્વારા કેવળી ભગવાનની સ્તુતિ તે ખરી સ્તુતિ નથી એમ બતાવવા માટે ગાથા ૩૦
માં દ્રષ્ટાંત આપ્યું છે. તે દ્રષ્ટાંતમાં કહ્યું છે કે–નગરની સ્તુતિ કરતાં રાજાની ખરી સ્તુતિ થતી નથી. તેમ દેહ
ગુણની સ્તુતિ કરતાં કેવળી ભગવાનની ખરી સ્તુતિ નથી થતી.
૩૮ એ પ્રમાણે વ્યવહાર સ્તુતિનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું (બીજી રીતે કહીએ તો વ્યવહાર નયનું સ્વરૂપ
સમજાવ્યું) તેમાં કહ્યું કે–વ્યવહારનયે જે ભગવાનની સ્તુતિ છે તે શુભભાવ છે તેથી તે સાચી સ્તુતિ નથી. સાચી
સ્તુતિ તો તે કહેવાય કે જેના દ્વારા શુદ્ધભાવ પ્રગટે છે. નિશ્ચય સ્તુતિનું સ્વરૂપ ગાથા ૩૧, ૩૨, ૩૩ માં અજ્ઞાનીનું
અજ્ઞાન ટાળવા માટે આચાર્ય ભગવાને કહ્યું છે. તે સમજતાં અજ્ઞાન ટળી જાય છે એમ હવે જણાવે છે.
[ગાથા ૩૧–૩૨–૩૩: નિશ્ચય સ્તુતિનું સ્વરૂપ.]
૩૯ જીવને અનાદિની અજ્ઞાન દશા ચાલતી આવે છે તેથી કદી પણ નિશ્ચય સ્તુતિનું સ્વરૂપ જીવ સમજ્યો
નથી તેથી તે અજ્ઞાન ટાળવા માટે નિશ્ચય સ્તુતિનું સ્વરૂપ પ્રગટપણે આ ગાથામાં પ્રતિપાદન કર્યું છે.
૪૦ જીવે અનાદિથી ઈન્દ્રિયો પોતાની છે–એમ માન્યું છે. તે ઈન્દ્રિયોની મદદ વડે જ્ઞાન થાય એમ માન્યું છે
અને ઈન્દ્રિયો દ્વારા જણાતા પદાર્થોનો સંગ કર્યો છે; અહીં સમજાવ્યું છે કે:–તે જડ ઈન્દ્રિયો–ભાવ–ઈન્દ્રિય અને
ઈન્દ્રિયોના વિષયભૂત પદાર્થોથી તારૂં સ્વરૂપ તદન જુદું છે; તું જ્ઞાન સ્વરૂપ છો માટે નિર્મળ ભેદ–અભ્યાસની
પ્રવિણતા પ્રાપ્ત કરી, અંતરંગમાં જે અંતરંગ પ્રગટ અતિ સૂક્ષ્મ ચૈતન્ય સ્વભાવ તેના અવલંબનના બળ વડે, તે
દ્રવ્યેંદ્રિઓ પોતાથી જુદી છે એમ નક્કી કરવું. તથા તું એક અખંડ ચૈતન્ય શક્તિરૂપ છો માટે ખંડખંડ જ્ઞાન તે તું
નથી એમ નક્કી કરવું, તથા સ્પર્શાદિ પદાર્થોથી તું અસંગ છો–એમ ત્રણ પ્રકાર સમજાવી કહ્યું છે કે– (૧) જીવને
ચૈતન્યના જ અવલંબનનું બળ છે (૨) જીવ અખંડ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે (૩) જીવ અસંગ છે. એમ નક્કી કરવાથી
જિતેન્દ્રિય થવાય છે. માટે પ્રથમ આ માન્યતા પ્રગટ કરવી તે માન્યતા જ જિતેન્દ્રિયપણું છે અને તે ધર્મની
શરૂઆત છે.
૪૧ તે શરૂઆતની નિશ્ચય સ્તુતિ છે. તે જઘન્ય નિશ્ચય સ્તુતિ છે, તે ભગવાનની ખરી સ્તુતિ છે.
પ્રશ્ન–આમાં ભગવાનની સ્તુતિ ક્યાં આવી? એમાં તો ભગવાનનું નામ પણ ન લીધું.
ઉત્તર–જેની સ્તુતિ કરવામાં આવે તેના ગુણનો અંશ પોતે પોતામાં પ્રગટ કરે તો ખરી સ્તુતિ થાય.
સમ્યગ્દર્શન એ ભગવાનમાં પ્રગટ થએલા ગુણોનો એક અંશ છે–માટે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું તે ભગવાનની
નાનામાં નાની ખરી સ્તુતિ છે– સમ્યગ્દર્શન તેજ ખરી સ્તુતિ (ખરી ભક્તિ) છે. (જુઓ ગાથા ૩૧) એ પ્રમાણે
અજ્ઞાનીને ખરી સ્તુતિ (ખરી ભક્તિ) સમજાવી તેનું અજ્ઞાન આ ગાથામાં ટાળ્યું.
૪૨ ભગવાનની સૌથી નાની ખરી સ્તુતિ કહ્યા પછી તેનાથી ઉંચી જાતની સ્તુતિ ગાથા ૩૨ માં કહી છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ પોતાની શુદ્ધતા કેળવી સાધુપણું પ્રાપ્ત કરી નિર્વિકલ્પદશામાં આગળ વધી મોહ ઉપર જીત મેળવે
તે ભગવાનની વધારે ઊંચી ખરી સ્તુતિ છે. આ સ્તુતિ કહ્યા પછી સૌથી ઉંચા નંબરની સ્તુતિ–સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સાધુ
ક્ષીણ–મોહ દશા પ્રાપ્ત કરે–તે છે, એમ ગાથા ૩૩ માં જણાવ્યું છે.
૪૩ ક્ષીણમોહ દશા તે કેવળદશા કરતાં ઉતરતી છે તેથી ત્યાં સુધીની શુદ્ધદશાને નિશ્ચય સ્તુતિ કહેવાય છે,
પણ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થતાં સમાનતા થઈ જાય છે તેથી તે દશાને નિશ્ચય સ્તુતિ કહેવાય નહીં. આ પ્રમાણે
અજ્ઞાનીને ખરી સ્તુતિના ત્રણ પ્રકાર કહ્યા, પહેલી સ્તુતિ ચોથે ગુણસ્થાને પ્રગટે છે. એ સ્તુતિ પ્રગટ્યા વિના
કોઈ પણ જીવને ઉપરની દશાની સ્તુતિ પ્રગટે જ નહીં.
૪૪ ગાથા ૩૧ માં કહેલી નિશ્ચય સ્તુતિને જ્ઞેય–જ્ઞાયક સંકર દોષનો પરિહાર, ગાથા ૩૨ માં કહેલી નિશ્ચય
સ્તુતિ ને ભાવક ભાવ્ય સંકર દોષ દૂર થવો અને ગાથા ૩૩ માં કહેલી ઉત્કૃષ્ટ સ્તુતિને ભાવક ભાવ્ય સંકર
દોષનો અભાવ એ નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.