જેઠ : ૨૦૦૧ આત્મધર્મ : ૧૩૭ :
નિમિત્ત.
દયા દાન પૂજા કિયે, જીવ સુખી જગ હોય;
જો નિમિત્ત ઝુંઠો કહો, યહ કયોંમાનૈ લોય. ૧૪.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–દયા, દાન, પૂજા કરે તો જીવ
જગતમાં સુખી થાય છે. જો નિમિત્ત, તમે કહો છો તેમ,
જુઠું હોય તો લોકો તેને કેમ માને? ૧૪.
ઉપાદાન.
દયા દાન પૂજા ભલી, જગતમાહિ સુખકાર;
જહં અનુભવકો આચરન, તહં યહ બંધ વિચાર. ૧પ.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–દયા, દાન, પૂજા શુભ ભાવ
જગતમાં બાહ્ય સગવડ આપે, પણ અનુભવના
આચરણનો વિચાર કરતાં, એ બધા બંધ છે, [ધર્મ
નથી] ૧પ.
નિમિત્ત.
યહ તો બાત પ્રસિદ્ધ હૈં, શોચ દેખ ઉરમાહિ;
નર દેહી કે નિમિત્ત બિન, જિય કયોંમુક્તિ ન જાહિં.
૧૬.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–અંતરમાં વિચાર કરી જોતાં
[તમે કહી] એ વાત તો પ્રસિદ્ધ છે; પણ નરદેહના
નિમિત્ત વિના જીવ કેમ મુક્તિ પામતો નથી? ૧૬.
ઉપાદાન.
દેહ પીંજરા જીવકો, રોકે શિવપર જાત;
ઉપાદાનકી શક્તિસોં, મુક્તિ હોત રે ભ્રાત. ૧૭.
અર્થ:– ઉપાદાન નિમિત્તને કહે છે–અરે ભાઈ!
દેહનું પીંજરું તો જીવને શિવપુર [મોક્ષ] જતાં રોકે છે;
પણ ઉપાદાનની શક્તિથી મોક્ષ થાય છે.
નોંધ:– અહીં દેહનું પીંજરું જીવને રોકે છે એમ
કહ્યું છે તે વ્યવહારકથન છે, જીવ શરીર ઉપર લક્ષ કરી
મારા પણાની પકકડ કરી, પોતે વિકારમાં રોકાય છે,
ત્યારે શરીરનું પીંજરું જીવને રોકે છે એમ ઉપચારથી
કહેવાય છે. ૧૭.
નિમિત્ત.
ઉપાદાન સબ જીવપૈ, રોકન હારો કૌન;
જાતે કયોં નહિ મુક્તિમેં, બિન નિમિત્તકે હોન. ૧૮.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–ઉપાદાન તો બધા જીવોને છે,
તો પછી તેને રોકનારો કોણ? મુક્તિમાં કેમ જતા નથી?
નિમિત્ત નથી મળતું તેથી તેમ થાય છે. ૧૮.
ઉપાદાન.
ઉપાદાન સુઅનાદિકો, ઉલટ રહ્યો જગમાહિ;
સુલટતહી સુધે ચલે, સિદ્ધ લોકકો જાહિં. ૧૯.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–જગતમાં ઉપાદાન
અનાદિથી ઊલટું થઈ રહ્યું છે. સૂલટું થતાં સાચું જ્ઞાન
અને ચારિત્ર થાય છે અને તેથી સિદ્ધલોકમાં તે જાય છે.
(મોક્ષ–પામે છે.) ૧૯.
નિમિત્ત.
કહું અનાદિ બિન નિમિ–તહી, ઉલટ રહ્યો ઉપયોગ;
ઐસી બાત ન સંભવૈ, ઉપાદાન તુમ જોગ. ૨૦.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–શું અનાદિથી નિમિત્ત વગર
જ ઉપયોગ (જ્ઞાનનો વ્યાપાર) ઊલટો થઈ રહ્યો છે?
માટે હે ઉપાદાન! તારી એ વાત વ્યાજબી સંભવતી
નથી. ૨૦.
ઉપાદાન.
ઉપાદાન કહૈ રે નિમિત્ત, હમપૈ કહી ન જાય;
ઐસે હી જિન કેવલી, દેખૈ ત્રિભુવનરાય. ૨૧.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે, અરે નિમિત્ત! નિમિત્ત છે
એમ જિન કેવળી ત્રિભુવનરાય દેખે છે તો ‘નિમિત્ત
નથી’ એમ મારાથી કેમ કહેવાય?
નોંધ:– અહીં કહે છે કે–ઉપાદાનમાં કાર્ય થાય
ત્યારે નિમિત્ત સ્વયં હાજર હોય પણ ઉપાદાનને તે કાંઈ
કરી શકતું નથી એમ અનંત જ્ઞાનીઓ તેમના જ્ઞાનમાં
દેખે છે. ૨૧.
નિમિત્ત.
જો દેખ્યો ભગવાન ને, સોહી સાંચો આહિ;
હમ તુમ સંગ અનાદિકે, બલી કહોગે કાહિ. ૨૨.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–ભગવાને જે દેખ્યું છે તે જ
સાચું છે એ ખરું, પણ મારો અને તારો સંબંધ
અનાદિનો છે, માટે આપણામાંથી બળવાન કોને કહેવો?
(બન્ને સરખા છઈએ એમ તો કહો.) ૨૨.
ઉપાદાન.
ઉપાદાન કહૈ વહ બલી, જાકો નાશ ન હોય;
જો ઉપજત બિનશત રહૈ, બલી કહી તેં સોય. ૨૩.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે કે જેનો નાશ ન થાય તે
બળવાન; જે ઊપજે અને વિણસે તે બળવાન કેવી રીતે
હોઈ શકે? (ન જ હોય).
નોંધ:– ઉપાદાન ત્રિકાળી અખંડ એકરૂપ વસ્તુ
પોતે છે, તેથી તેનો નાશ નથી. નિમિત્ત તો સંયોગરૂપ
છે, આવે ને જાય તેથી નાશરૂપ છે તેથી ઉપાદાન જ
બળવાન છે. ૨૩.
નિમિત્ત.
ઉપાદાન તુમ જોર હો, તો કયોં લેત અહાર;
પરનિમિત્તકે યોગસોં, જીવત સબ સંસાર. ૨૪.