: ૧૩૮ : આત્મધર્મ જેઠ : ૨૦૦૧
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–ઉપાદાન, તારૂં જો જોર છે.
તો તું આહાર શા માટે લે છે? સંસારના બધા જીવો પર
નિમિત્તના યોગથી જીવે છે. ૨૪.
ઉપાદાન.
જો અહારકે જોગસોં, જીવત હૈ જગમાહિં;
તો વાસી સંસારકે, મરતે કોઉ નાહિં. ૨૫.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–જો આહારના જોગથી
જગતના જીવો જીવતા હોત તો સંસારવાસી કોઈ જીવ
મરત નહીં. ૨પ.
નિમિત્ત.
સુર સોમ મણિ અગ્નિકે, નિમિત્ત લખૈં યે નૈન;
અંધકારમેં કિત ગયો, ઉપાદાન દગ દૈન. ૨૬.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–સૂર્ય, ચંદ્ર, મણિ કે અગ્નિનું
નિમિત્ત હોય તો આંખ દેખી શકે છે, ઉપાદાન જો
દેખવાનું (કામ) આપતું હોય તો અંધકારમાં તે ક્યાં
ગયું? (અંધકારમાં કેમ આંખેથી દેખાતું નથી?) ૨૬.
ઉપાદાન.
સુર સોમ મણિ અગ્નિ જો, કરે અનેક પ્રકાશ;
નૈન શક્તિ બિનના લખૈ, અન્ધકારસમ ભાસ. ૨૭.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–જો કે સૂર્ય, ચંદ્ર, મણિ કે
અગ્નિનું નિમિત્ત હોય તો આંખ દેખી શકે છે, ઉપાદાન જો
દેખવાનું (કામ) આપતું હોય તો અંધકારમાં તે ક્યાં
ગયું? (અંધકારમાં કેમ આંખેથી દેખાતું નથી?) ૨૬.
ઉપાદાન.
સુર સોમ મણિઅગ્નિ જો, કરૈ અનેક પ્રકાશ;
નૈન શક્તિ બિન ના લખૈ, અન્ધકારસમ ભાસ. ૨૭.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–જો કે સૂર્ય, ચંદ્ર, મણિ અને
અગ્નિ અનેક પ્રકારનો પ્રકાશ કરે છે તો પણ દેખવાની
શક્તિ વિના દેખાય નહીં, બધું અંધકાર જેવું ભાસે છે. ૨૭.
નિમિત્ત.
કહૈ નિમિત્ત વે જીવ કો? મો બિન જગ કે માહિ;
સબૈ હમારે વશ પરે, હમ બિન મુક્તિ ન જાહિં. ૨૮.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–મારા વિના જગતમાં જીવ
કોણ માત્ર? બધા મારે વશ પડ્યા છે. મારા વિના મુક્તિ
થતી નથી. ૨૮.
ઉપાદાન.
ઉપાદાન કહૈ રે નિમિત્ત, ઐસે બોલ ન બોલ;
તાકો તજ નિજ ભજત હૈં, તેહી કરૈં કિલોલ. ૨૯.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–અરે નિમિત્ત એવાં વચનો
ન બોલ. તારા ઉપરની દ્રષ્ટિ તજી જે જીવ પોતાનું ભજન
કરે છે તે જ કલોલ (આનંદ) કરે છે. ૨૯.
નિમિત્ત.
કહૈં નિમિત્ત હમકો તજે, તે કસેં શિવ જાત;
પંચમહાવ્રત પ્રગટ હૈં, ઔર હુ ક્રિયા વિખ્યાત. ૩૦
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–અમને તજવાથી મોક્ષ કેવી
રીતે જવાય? પાંચ મહાવ્રત પ્રગટ છે; વળી બીજી ક્રિયા
પણ વિખ્યાત છે. (તેને લોકો મોક્ષનું કારણ માને છે.) ૩૦
ઉપાદાન.
પંચમહાવ્રત જોગ ત્રય, ઔર સકલ વ્યવહાર;
પરકો નિમિત્ત ખપાયકે, તબ પહુચેં ભવપાર. ૩૧.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે–પાંચ મહાવ્રત, મન, વચન
અને કાય એ ત્રણ તરફનું જોડાણ, વળી બધો વ્યવહાર
અને પર નિમિત્તનું લક્ષ જ્યારે જીવ છોડે ત્યારે
ભવપારને પહોંચી શકે છે. ૩૧.
નિમિત્ત.
કહૈ નિમિત્ત જગ મૈં બડો, મોતૈં બડો ન કોય;
તીન લોકકે નાથ સબ, મો પ્રસાદતૈં હોય. ૩૨.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–જગતમાં હું મોટો છું,
મારાથી મોટો કોઈ નથી; ત્રણ લોકનો નાથ પણ મારી
કૃપાથી થાય છે.
નોંધ:– સમ્યક્દર્શનની ભૂમિકામાં જ્ઞાની જીવને
શુભ વિકલ્પ આવતાં તીર્થંકર નામકર્મ બંધાય છે, તે
દ્રષ્ટાંત રજુ કરી, પોતાનું બળવાનપણું ‘નિમિત્ત’
આગળ ધરે છે. ૩૨.
ઉપાદાન.
ઉપાદાન કહૈ તુ કહા, ચહું ગતિમેં લે જાય;
તો પ્રસાદતૈં જીવ સબ, દુખી હોહિં રે ભાય. ૩૩.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે તું કોણ? તું તો જીવને ચારે
ગતિમાં લઈ જાય છે. ભાઈ તારી કૃપાથી સર્વે જીવો
દુઃખી જ થાય છે.
નોંધ:– નિમિત્તાધીન દ્રષ્ટિનું ફળ ચારે ગતિ
એટલે સંસાર છે. નિમિત્ત પરાણે જીવને ચાર ગતિમાં
લઈ જાય છે એમ સમજવું નહીં. ૩૩.
નિમિત્ત.
કહૈ નિમિત્ત જો દુઃખ સહૈ, સો તુમ હમહિ લગાય;
સુખી કૌનતૈ હોત હૈ, તાકો દેહુ બતાય. ૩૪.
અર્થ:– નિમિત્ત કહે–જીવ દુઃખ સહન કરે છે તેનો
દોષ તું અમારા ઉપર લગાવે છે તો જીવ સુખી શાથી
થાય છે તે બતાવી દે! ૩૪.
ઉપાદાન.
જો સુખકો તુ સુખ કહૈં, સો સુખ તો સુખ નાહિં;
યે સુખ, દુઃખકે મૂલ હૈ, સુખ અવિનાશી માંહિ. ૩પ.
અર્થ:– ઉપાદાન કહે જે સુખને તું સુખ કહે છે તે
સુખ જ નથી. એ સુખ તો દુઃખનું મૂળ છે. આત્માના
અંતરમાં અવિનાશી સુખ છે. ૩પ.