જેઠ : ૨૦૦૧ આત્મધર્મ : ૧૪૧ :
આત્મામાં અનંત ગુણો છે, તેમાં વીર્ય–પુરુષાર્થ પણ એક ગુણ છે; વીર્ય ગુણ અનાદિ–અનંત છે, આત્મા
ત્રિકાળ વીર્ય સ્વરૂપ છે; તે પુરુષાર્થ ગુણ દરેક સમયે પોતાનું કાર્ય કરી જ રહ્યો છે; એટલે કે દરેક સમયે સવળો
કે ઊંધો પુરુષાર્થ તો કર્યા જ કરે છે. જો એક સમય પણ પુરુષાર્થ વગર જતો હોય તો ત્રિકાળી દ્રવ્યના જ
અભાવનો પ્રસંગ આવી પડે છે. એક સમય પણ જો પુરુષાર્થરૂપી અવસ્થા ન હોય તો અવસ્થાના અભાવમાં
ગુણનો અભાવ થયો, અને ગુણનો અભાવ થતાં આખું દ્રવ્ય જ ન રહ્યું; આ રીતે જે પુરુષાર્થને સ્વીકારતો નથી
તે આખા દ્રવ્યને જ સ્વીકારતો નથી; કેમકે દ્રવ્ય ત્રિકાળ છે, તેમાં પુરુષાર્થ ગુણ ત્રિકાળ છે, અને તે ગુણ દરેક
સમયે પોતાનું કાર્ય કરી જ રહ્યો છે. અવસ્થા ગુણ વગર હોય નહિ અને ગુણ ગુણી વગર હોય નહિ, જે જીવ
અવસ્થાનો નકાર કરે છે તે ગુણનો નકાર કરે છે; અને ગુણના અભાવમાં ગુણીનો પણ અભાવ આવી પડે છે.
તેથી જે સ્વતંત્ર પુરુષાર્થને નથી સ્વીકારતો અને કર્મને આધીન પુરુષાર્થ માને છે તે આખા ત્રિકાળી દ્રવ્યનો જ
નકાર કરે છે. આખા દ્રવ્યના નકારનું ફળ અનંત સંસાર જ છે, તેથી જે પુરુષાર્થને નથી સ્વીકારતો તે જીવ
અનંત સંસારી છે. જૈનધર્મ વસ્તુના પરિપૂર્ણ સ્વભાવને સ્વીકારે છે, અને વસ્તુના પરિપૂર્ણ સ્વભાવમાં પુરુષાર્થ
પણ પરિપૂર્ણ જ છે, એટલે જૈનો પરિપૂર્ણ પુરુષાર્થને માનનારા–સ્વભાવવાદી–છે.
[મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકના વ્યાખ્યાનમાંથી]
જૈનો ત્યાગ પ્રધાની નથી
કેટલાકો માત્ર ત્યાગ ઉપરથી જૈનધર્મની મહત્તા માને છે, પરંતુ તે માન્યતા બરાબર નથી. જૈનધર્મ ત્યાગ
પ્રધાની નથી, પણ અનેકાંત માર્ગ એજ જૈન ધર્મની મુખ્યતા છે, ત્યાગ તે તો નાસ્તિ છે, અસ્તિસ્વરૂપ વગર
નાસ્તિ હોય નહિ એટલે કે પહેલાંં હું જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા છું એ જાણ્યા વગર ત્યાગ કોનો? પર વસ્તુના ત્યાગનું
કર્તાપણું આત્માને નથી કેમકે પર વસ્તુ તો આત્માથી જુદી જ છે. હવે આત્માના સ્વભાવના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને
સ્થિરતારૂપ અસ્તિના જોરે પરભાવરૂપ વિકારનો ત્યાગ તેનું નામ નાસ્તિ છે. આત્માના અસ્તિસ્વરૂપના ભાન
વગર રાગાદિની નાસ્તિ થાય નહિ. અસ્તિ–નાસ્તિ સ્વરૂપ અનેકાંત એ જ જૈનધર્મની પ્રધાનતા છે. એટલે કે
માત્ર ત્યાગ તે જૈનધર્મની પ્રધાનતા નથી, પણ વસ્તુ સ્વરૂપની સ્વથી પરિપૂર્ણતા, દરેક દ્રવ્યનું જુદાપણું––સ્વથી
અસ્તિપણું અને પરથી નાસ્તિપણું એવો સ્વભાવ એ જ જૈનધર્મની પ્રધાનતા છે.
[૨૯ – પ – ૪પ ના વ્યાખ્યાનમાંથી]
जय समयसर
“બનાવું પત્ર કુંદનનાં, રત્નોનાં અક્ષરો લખી;
તથાપિ કુંદસુત્રોનાં; અંકાયે મૂલ્ય ના કદી.”
૧–વૈશાક વદ ૮ તે શ્રી સમયસારજી શાસ્ત્રની પ્રતિષ્ઠાનો માંગલિક દિવસ છે; તે માંગલિક દિવસે જસાણી
કાળીદાસ રાઘવજીના સુપુત્રો તરફથી ચાંદીનું સમયસાર– (જેમાં ચાંદીના પાનાંઓ ઉપર શ્રી કુંદકુંદ ભગવંતની
મૂળ ગાથાઓ કોતરેલી છે) જેની કિંમત લગભગ રૂા. ચાર હજાર છે તે, શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિરને ભેટ
આપવામાં આવ્યું છે. આ ભેટ ઇંદોરના સર હુકમીચંદજી શેઠના હસ્તકે આપવામાં આવી હતી.
૨–ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવે સમયપ્રાભૃતની રચના કરી, અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે તેના ઉપર ભગવતી
આત્મખ્યાતિ ટીકા કરી અને સદ્ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ, આચાર્યદેવોએ વર્ણવેલા સમયપ્રાભૃતના ગૂઢ
રહસ્યોને અત્યંત વિસ્તૃત પ્રવચનો દ્વારા ખુલ્લાં કર્યાં છે; અને એ પ્રવચનો ‘સમયસાર પ્રવચન’ તરીકે છપાઈને
પ્રગટ થાય છે.
આ સમય પ્રાભૃતને આચાર્યદેવે નાટકરૂપે ગુથ્યું છે. આ પરમાગમ શાસ્ત્રના રચનાર, ટીકાકાર અને
પ્રવચનકાર એ ત્રણે કરાર કરે છે કે આ ૪૧પ ગાથામાં ગુંથાયેલા નાટક દ્વારા, નાટક જોનારને, જેવો કેવળી
ભગવાને પૂર્ણ આત્મા જોયો છે તેવો જ દર્શાવી દેશું; એટલે આ સમય પ્રાભૃતશાસ્ત્ર એક વાર પણ યથાર્થ
સાંભળનાર જીવ આત્માના પૂર્ણ સ્વરૂપને અવશ્ય પામશે જ. આત્મસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છતા મુમુક્ષુ જીવોને
આ સમયસાર–પ્રવચનોનો અભ્યાસ કરવો જરૂરી છે. તેનો પહેલો ભાગ અગાઉ બહાર પડી ગયો છે–જેની કિંમત
રૂા. ૩ છે. અને તેનો ત્રીજો ભાગ [ગાથા–૨૩ થી ૬૮] વૈશાક વદ ૮ ના મંગળ દિને બહાર પડ્યો છે–આ
ભાગનાં પાનાં લગભગ ૭૦૦ છે–તેની કિંમત રૂા. ૩–૦–૦ છે.