: ૧૩૪ : આત્મધર્મ જેઠ : ૨૦૦૧
લાભદાયક નથી, વિકાર રહિત મારૂં સ્વરૂપ એ જ મને લાભદાયક છે, એમાં જ મારૂં સુખ છે––એવું ભાન કર્યા વગર
સ્વરૂપમાંથી નિરાકૂળ શાંતિ નહિ ઊગે.
ભાઈ! તારે સુખ જોઈએ છે ને? તો પહેલાંં એ નક્કી કર કે તારૂં સુખ તારામાં છે કે પરમાં? અને તે સુખનું
સાધન તારામાં છે કે પરમાં? પહેલાંં તો આત્માનું સુખ આત્માથી જુદું હોઈ શકે નહિ. એટલે કે આત્માનું સુખ
આત્મામાં જ છે અને તે સુખનો ઉપાય પણ આત્મામાં જ છે, કેમકે જ્યાં સુખ હોય ત્યાં જ તેનો ઉપાય હોય.
અંતરના સુખનું સાધન શરીરાદિ પર તો થાય જ નહિ, પરંતુ બહારના વલણે થતા શુભભાવ પણ અંતરના સુખનું
સાધન નથી. આ રીતે સ્વાશ્રય સ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરીને પરાશ્રય ભાવ ઉપર કાપ મૂક, દ્રષ્ટિનું જોર ફેરવી નાખ. મારૂં
સુખ અને સાધન મારામાં છે, કોઈ પરમાં મારૂં સુખ અને સાધન નથી. પર લક્ષે જે વૃત્તિ ઊઠે તે પરાશ્રય ભાવ છે,
તેમાં મારૂં સ્વાશ્રયી સુખ નથી, એમ અંતરથી નક્કી કરતાં દ્રષ્ટિમાં સર્વ પરનો આશ્રય ટળી ગયો, અને પરાશ્રય
ભાવ દ્રષ્ટિમાંથી ટળી ગયો.
આ શરીરમાં તો ક્યાં શાંતિ હતી? શાંતિ તો આત્મામાં છે. જુઓને! આ શરીર તો ક્ષણમાં છૂટી જાય છે,
ક્ષણે ક્ષણે જગતનાં જીવોનાં મરણ થઈ જ રહ્યાં છે. જગતનાં જીવોનાં મરણ જોઈને ધર્માત્માને તો સંસાર પ્રત્યે
વૈરાગ્ય આવે, સ્વરૂપની પૂર્ણતાની ભાવનાની વૃદ્ધિ થાય. આ ચાર્ય ભગવાન કહે છે કે–અહો! આ સંસાર
(શુભાશુભ વૃત્તિઓ) ક્ષણિક છે એમાં આત્મ–શાંતિ નથી. એક ક્ષણ પણ અમે સંસારભાવમાં રહેવા માગતા નથી.
આ જ ક્ષણે સંસારના સર્વ ભાવોથી છૂટીને અમે અમારા સ્વરૂપમાં લીન થઈ જવા માગીએ છીએ. [જ્ઞાનીઓને
સમસ્ત સંસાર પ્રત્યે વૈરાગ્ય આવે છે એટલે તેઓ સંસારના કોઈ ભાવ ઈચ્છતા નથી, સ્વર્ગ જે ભાવે મળે તેને પણ
તેઓ ઈચ્છતા નથી. અને અજ્ઞાનીને નરકાદિ ગતિનાં દુઃખના ભયથી વૈરાગ્ય થાય છે એટલે તેને અંતરમાં સ્વર્ગાદિ
ગતિની રુચિ ટળતી નથી, તેથી તેનો વૈરાગ્ય સાચો હોતો નથી. સાચો વૈરાગ્ય હોય તો જે ભાવે સંસાર ફળે અને
કેવળજ્ઞાન રોકાય તે ભાવનો આદર ન હોય.]
પુરુષાર્થની સ્વતંત્રતા
જીવની પળોમાં મરણની પળને ભેળવીને જે સંધિ કરે છે તેને મરણ
ટાણે સમાધિ જ હોય છે.
પહેલાનાં જે સંસ્કાર નાખ્યા હોય તે સંસ્કારને વર્તમાનમાં ઝીલતો આવે તો
પહેલાનાં સંસ્કારે લાભ કર્યો એમ વ્યવહારે કહેવાય, ખરેખર તો વર્તમાન પુરુષાર્થ
ઉપર જ આધાર છે. વર્તમાનમાં પોતાને મંદ કે તીવ્ર પુરુષાર્થરૂપ પ્રણમવું તે
પોતાની વર્તમાન રુચિને આધારે છે. વર્તમાન પુરુષાર્થને પહેલાનાં સંસ્કાર ખરેખર
કાંઈ લાભ નુકશાન કરતા નથી, કેમકે વર્તમાન પર્યાયનો ઉત્પાદ, પૂર્વની પર્યાયના
વ્ય સહિત છે. આ ન્યાયમાં પુરુષાર્થની સ્વતંત્રતા બતાવી.
જમીનમાં શાકનું બી વાવે ત્યાં તેને એમ લાગે છે કે આપણને હવે
શાકની ઓશીયાળ ટળી ગઈ; તેમ આત્માની શ્રદ્ધા – દર્શનાદિરૂપ બીજડાં રોપ્યાં
ત્યાં જ એમ નિશંક થાય કે હવે અલ્પ કાળમાં પુર્ણ પર્યાય પ્રગટવાની જ.
અંતર સ્વરૂપના ભાન સહિત જ્ઞાનીઓ ગૃહસ્થ દશામાં હોય ત્યારે અસ્થિરતાના કારણે શુભાશુભ વૃત્તિઓ
થઈ જાય તેને જ્ઞાનીઓ ઈચ્છતા નથી. પણ તે છોડીને સ્વરૂપમાં સંપૂર્ણપણે ઠરવાની જ ભાવના હોય છે. ક્ષણ પહેલાંં
ભક્તિ, પ્રભાવના, દાન વગેરેના ભાવ અને ઉલ્લાસ હોય અને એક કલાકમાં તો દેહ છોડીને બીજો ભવ થઈ ગયો
હોય–આવાં વૈરાગ્યનાં નિમિત્તો જોઈને ધર્માત્માને પૂર્ણતાની ભાવના ઊછળી જાય કે–અરેરે! અમારા કેવળજ્ઞાનના
વિરહ પડ્યા છે! અમારી પરિપૂર્ણ સિદ્ધદશાના વિરહા છે! હવે આ સમસ્ત સંસાર છોડી અમે અમારા પૂર્ણાનંદને
સાધશું. અમારૂં પરિપૂર્ણ સાધ્ય અને સાધન બન્ને અંતરમાં છે, અમારી સાધના અંતરમાં સમાય છે. અંતર સાધન
વડે અમે અમારા સાધ્યની સિદ્ધિ કરીશું. અહા આ સંસાર! ધિકકાર છે આ સંસાર ભાવને! અમારૂં પરમ પવિત્ર
પરમાત્મપદ અંતરમાં પડ્યું છે તેની રુચિ અને ભાન છતાં આ અસ્થિરતા શી!! અરે! અમને અમારા સિદ્ધપદના વિરહ
શું! એમ ધર્માત્મા પોતાની સિદ્ધદશાના વિરહથી અંતરમાં કળકળી ઊઠે છે, ––પરિપૂર્ણ પુરુષાર્થની ભાવના કરે છે.
અરે! અમારા પરિપૂર્ણ સ્વરૂપમાં આ વિકલ્પ ન હોય! અમારા સ્વરૂપમાં આંતરા શા? અરે આ સંસાર તો
ક્ષણભંગુર જ છે તેમાં સંયોગ–વિયોગ થયા જ કરે, આ શરીરનો વિયોગ થાય તેમાં શી નવાઈ? પણ અમને