અંકલેશ્વરમાં ઉત્સાહ પૂર્વક ઉત્સવથી તેની શ્રુતપૂજના કરી હતી, તે શ્રુતપૂજનનો માંગલિક દિવસ આજે [જેઠ સુદ-૫
ના રોજ ] છે.
(૨) તે સ્વાધીન અંશમાં આખું કેવળજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ આવે છે; આ બે મુખ્ય વિીસેષતા છે.
વર્તમાન જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણે તો સામાન્ય
જ્ઞાનસ્વભાવના વર્તમાન વિશેષનો અભાવ થાય. જો
જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણતું હોય તો તે વખતે સામાન્યજ્ઞાન
છે તેનું વિશેષ શું ? આત્માનું જ્ઞાન ઇન્દ્રિયથી જાણતું
નથી, પણ સામાન્ય જ્ઞાનની વિશેષ અવસ્થાથી જાણે
છે. જો વર્તમાનમાં વિશેષજ્ઞાનથી જીવ ન જાણતો હોય
અને ઇન્દ્રિયથી જાણતો હોય તો વિશેષજ્ઞાને શું કાર્ય
કર્યું ? ઈન્દ્રિયથી આત્મા જ્ઞાનનું કાર્ય કરતો જ નથી.
જ્ઞાન પોતાથી જ વિશેષરુપ જાણવાનું કાર્ય કરે છે.
નીચલી દશામાં પણ જડ ઇન્દ્રિય અને જ્ઞાન ભેગા
થઈને જાણવાનું કાર્ય કરતા નથી, પણ સામાન્ય જ્ઞાન
જે આત્માનો ત્રિકાળ સ્વભાવ છે તેનું જ વિશેષરુપ
જ્ઞાન વર્તમાન જાણવાનું કાર્ય કરે છે.
ત્યારે પણ જ્ઞાન જાણવાનું કાર્ય તો પોતાથી જ કરે છે,
કેમકે જ્ઞાન પરના અવલંબન વગરનું છે. ‘નિમિત્ત-
નૈમિત્તિક સંબંધનું જ્ઞાન કરવું જોઈએ’ એમ મોક્ષમાર્ગ
પ્રકાશક પાન-૨૬૪માં કહ્યું છે તેનું આ વિવરણ ચાલે
છે. ઈન્દ્રિય હાજર છે પણ જ્ઞાન સ્વતંત્રપણે પોતાની
અવસ્થાથી જાણે છે. જો જ્ઞાન ઈન્દ્રિયથી જાણે છે એમ
માનવામાં આવે તો જ્ઞાનનો વિશેષ સ્વભાવ કામ નથી
કરતો એમ થાય, અને વિશેષ વગર સામાન્ય જ્ઞાનનો
જ અભાવ આવે; માટે જ્ઞાન ઈન્દ્રિયથી જાણતું નથી.
અધૂરું જ્ઞાન પોતાથી જાણવાનું કાર્ય કરે છે ત્યારે
અવલંબને જ્ઞાન જાણતું નથી-આમ સમજવું તે જ
નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધનું જ્ઞાન છે. પણ જ્ઞાન
ઈન્દ્રિયથી જાણે એમ માને તો તે જ્ઞાન ખોટું છે, કેમકે
તે માન્યતામાં નિમિત્ત-ઉપાદાન એક થઈ જાય છે.
તેનો તે વખતે અભાવ થયો ?
જાણવાનું કામ ઈન્દ્રિયથી થશે, આમ થવાથી જ્ઞાનનો
નાશ નહિ થાય-અભાવ નહિ થાય.
વગર સામાન્ય ન હોય શકે. માટે વિશેષ વગરનું
સામાન્યજ્ઞાન માનવાથી સામાન્યનો નાશ થાય-અભાવ
થાય છે- માટે વિશેષ જ્ઞાનથી જ જાણવાનું કાર્ય થાય
છે, એમ માનવામાં આવે તો જ સામાન્ય જ્ઞાનની
અસ્તિ રહે છે.
આવે છે એમ જાણીને તેની શ્રદ્ધા-જ્ઞાન અને સ્થિરતા
કરવી તે જ ધર્મ છે.
ઈન્દ્રિયના કારણે જાણતું હોય તો તે વખતે
સામાન્યજ્ઞાન વિશેષ-પર્યાય વગરનું થયું; વિશેષ વગર
તો સામાન્ય હોય જ નહિ,