: અષાઢ: ૨૦૦૧ : આત્મધર્મ : ૧૬૩ :
ટાળવા માટે પરમ કરૂણા કરીને સંજીવની સમાન સમયસારની રચના કરી છે.
ભાવમરણ એટલે શું? આત્મા માંક્ષણિક વિકાર ભાવ થાય તેને પોતાનો માનવો અને ચૈતન્ય સ્વરૂપના
આનંદને ન માનવો તે જ ભાવમરણ છે. શરીર છૂટું પડે તેનું દુઃખ જીવોને નથી, પણ ભાવ–મરણોનું જ જીવોને
દુઃખ છે. પોતાનો આનંદ પરમાં માનતાં આત્માનું સ્વરૂપમય જીવન હણાઈ જાય છે–તે જ આત્માનું ભાવ મરણ
છે. એ ભાવ મરણ જે ટાળે તે જ સુખી છે.
ભવ મરણ એ જ હિંસા છે. સમયસારમાં જ કહ્યું છે કે–
– : વસંતતિલકા: –
अज्ञानमेतदधिगम्य परात्परस्य पश्यंति ये मरणजीवितदुःख सौख्यम्।
कर्माण्यहंकृतिरसेन चिकीर्षवस्ते मिथ्याद्रशो नियतमात्महनो भवंति।।
[કલશ–૧૬૯]
આ અજ્ઞાનને પામીને જે પુરુષો પરથી પોતાનાં મરણ, જીવન, દુઃખ, સુખ દેખે છે અર્થાત્ માને છે, તે
પુરુષો–કે જેઓ એ રીતે અહંકાર–રસથી કર્મો કરવાના ઈચ્છક છે તેઓ–નિયમથી મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે–પોતાના
આત્માનો ઘાત કરનારા છે. ‘आत्महनो भवंति’ એટલે જે પરને હું મારૂં કે જીવાડું છું એમ માને છે તે મોટો
હિંસક છે, પોતાના આત્માને જ હણે છે–આ જ ભાવમરણ છે.
જે પરના કર્તૃત્વના મિથ્યા અહંકારના ભારથી ભાવમરણમાં દુઃખી થઈ રહ્યા છે તેને કહે છે કે ભાઈ રે!
ધીરો થા... ધીરો થા. તું પરનું શું કરી શકે છો? પરનું તું કાંઈ પણ નથી કરી શકતો, તું તારા ભાવને કરે છો
બીજાનું હું કરૂં–એમ માને તેને આચાર્યદેવે નિયમથી આત્માના હિંસક મિથ્યાદ્રષ્ટિ કહ્યા છે. મિથ્યાત્વ એ જ
ભાવમરણ છે, એ જ દુઃખ છે.
હે નાથ કુંદકુંદ! આપે દયા કરીને જગતના જીવોના ભાવમરણો ટાળ્યાં છે. સમયસારજીની ગાથાએ
ગાથાએ અદ્ભુત કરૂણાના ધોધ રેડ્યાં છે. જેના અંતરમાં આ બીજડાં રોપાણાં અને આ વાત જેને અંતરમાં
રુચિ તેણે પોતાના આત્મામાં મોક્ષનાં બીજ વાવ્યાં. ‘હું પરનું કાંઈ જ ન કરી શકું, પર મારૂં કાંઈ ન કરી શકે, હું
સર્વ પર દ્રવ્યોથી છૂટો છું’ આમ જેણે માન્યું અને પ્રતીત કરી તે સ્વતંત્ર આત્મજીવન જીવનારા છે. અને ‘હું
પરનું કરૂં, પર મારૂં કરે’ એમ જે માને છે તે આત્મસ્વરૂપના ઘાતક હિંસાવાદી અને ભાવમરણમાં મરી રહેલા છે.
હે કુંદકુંદ ભગવાન! આપે તે ભાવમરણ ટાળવા માટે જગત પર પરમ ઉપકાર કર્યો છે. આ સમયસારમાં
અમૃતના ધોધ વહાવ્યા છે. મહાવિદેહના દિવ્યધ્વનિમાંથી શ્રુતની મોટી નહેરો ભરતમાં વહેતી કરી છે. સંસારથી
થાકેલા જગતના તરસ્યા જીવો આવીને આ જ્ઞાનામૃત પીવો અને તરસ છીપાવી મોક્ષમાં ચાલ્યા જાવ...........
ડરો નહિ........... મૂંઝાવ નહિ. સંસાર એક સમયનો જ છે. આ વાત જેને બેઠી તેને મોક્ષદશાના માંડવા નંખાણા,
હવે એક–બે ભવમાં જ તેની મોક્ષ દશા છે. તેની મોક્ષદશા પાછી ફરે જ નહિ. આ તો એક બે ભવમાં જ
મોક્ષદશાની નિઃસંદેહ શ્રદ્ધા પોતાથી જ થઈ જાય તેવી વાત છે.
જ્યારે કન્યા પરણવા જાય ત્યારે સાથે મોટા મોટા આબરૂવંત શેઠીયાઓને લઈ જાય છે, ત્યાં એવો હેતુ
છે કે કદાચિત્ કન્યા પક્ષવાળા ફરી જાય અને નાણાં માંગે તો તેવે વખતે આબરૂને ધક્કો ન લાગે; કન્યા પાછી ન
ફરે. સાથે આવેલા શેઠને એમ થઈ જાય કે હું સાથે આવ્યો અને કન્યા પાછી ફરે એમાં તો મારૂં નાક જાય... જો
કન્યાને માંડવામાં આવતાં પા કલાકની વાર લાગે તો હાહાકાર થઈ જાય અને આબરૂ જાય. પણ શેઠીયા તરત
જ કન્યાપક્ષની માગણી સંતોષીને કન્યાના આવવાના ટાઈમમાં ફેર ન પડવા દે... તેમ...
અહીં સ્વરૂપ લક્ષ્મીવંત શ્રી કુંદકુંદ ભગવાન કહે છે કે–અમારી વાત માની જેણે પોતાના આંગણે મોક્ષ
પરિણતિ સાથે લગનના માંડવા નાંખ્યા તેને મોક્ષદશા પાછી ફરે જ નહિ... અલ્પકાળમાં જ મોક્ષ થાય. અમે
સાથે આવ્યા છીએ અને મોક્ષદશાને વાર લાગે એમ બને નહિ... વાર લાગશે તો અમે મોક્ષ આપશું...! જગતના
જીવોને પરમ સત્ય સમજાવવાનો અમને વિકલ્પ ઊઠ્યો અને ભરતક્ષેત્રમાં સમજનારા લાયક જીવો ન હોય એમ
બને જ નહિ. અમારી વૃત્તિ ખાલી ન જાય. અમને વૃત્તિ ઊઠી તે જ બતાવી આપે છે કે ભરતમાં ભવ્ય જીવો
તૈયાર છે... માટે તું હા જ પાડ.... તારી નિર્મળ મોક્ષદશા પાછી નહિ ફરે.
પુણ્ય પાપનો વિકાર ભાવ થાય તે મારૂં સ્વરૂપ નથી, હું જ્ઞાયક છું–આવું ભાન તે જ આત્માની દયા છે