ઉત્તર–સંસાર વૃક્ષનું મૂળિયું મિથ્યાદર્શન છે. મિથ્યાદર્શન એટલે ખોટી માન્યતા. મુમુક્ષુએ તે મૂળને છેદવા
અનાદિકાળથી
હલાવી ચલાવી શકું છું’ એમ માને છે એટલે કે જીવને અજીવ માને છે. જે પોતાનો સ્વભાવ નથી તે પોતાનો
માને છે તે જીવ તત્વની ભૂલ છે. ૧. અજીવ શરીરના ઉત્પન્ન થવાથી અને નાશ થવાથી પોતાની ઉત્પત્તિ અને
નાશ માને છે. તે અજીવ તત્ત્વની ભુલ છે. પોતે તો અનાદિ અનંત છે તેની ઉત્પત્તિ અને નાશ થતો જ નથી. ૨.
રાગદ્વેષ એ આત્માની વિકારી દશા છે, ઊંધી દશા છે તેથી આત્માને દુઃખ થાય છે પણ તેમ ન માનતા તેમાં સુખ
માને છે, આ આસ્રવ તત્વની ભુલ છે. ૩. શુભ કર્મ બંધના ફળમાં પ્રેમ કરે છે અને અશુભ કર્મ બંધના ફળમાં
દ્વેષ કરે છે. પરંતુ હેય જે વિકારી ભાવ કે જેનાથી કર્મો બંધાય છે અને આદરણિય જે અવિકારી સ્વભાવ છે–તેમ
ને ચારિત્રથી આત્માનું સુખ પ્રગટ થાય છે પરંતુ આત્મજ્ઞાનની સમજણ તેને કષ્ટદાયક લાગે છે. એટલે કે ધર્મને
તે ‘દુઃખદાયક’ માને છે તે સંવર તત્ત્વની ભુલ છે. પ. શુભાશુભ ઈચ્છાને રોકવાથી તપ થાય છે અને એવા
સમ્યક્ તપથી નિર્જરા એટલે આત્માની શુદ્ધિની વૃદ્ધિ થાય છે અને કર્મો ખરી જાય છે અને તેજ સાચા સુખનું
કારણ છે પરંતુ તેમ ન માનતાં પાંચ ઈન્દ્રિયોનાં વિષયની ઈચ્છા કરે છે. જો કે અશુભ છોડી દે છે પણ શુભને
પકડી રાખે છે, પરંતુ શુભ પણ ઈચ્છા છે એમ તે નથી માનતો તે નિર્જરા તત્વની ભુલ છે. ૬. આકુળતાનો
અભાવ તે જ સાચું સુખ છે પરંતુ તીવ્ર આકુળતા કરતાં મંદ આકુળતામાં સુખ માને છે એટલે અનાકુળતાને
આકુળતા માને છે આ મોક્ષ તત્વની ભુલ છે. ૭.
કુગુરુ અને કુદેવ મિથ્યાત્વ–રાગદ્વેષ સહિત હોય છે અને બહિરંગ પરિગ્રહ ધન, મકાન, કપડાં અને સ્ત્રી શસ્ત્ર
સહિત હોય છે. કુધર્મમાં ભાવ હિંસા અને દ્રવ્ય હિંસા સહિત ક્રિયા કરે છે.
ઉત્તર:– ધર્મ એ તો આત્માનો સ્વભાવ છે, પર દ્રવ્ય સાથે તેનો સંબંધ નથી. તેથી ધનવાન કે નિર્ધન
ધર્મ થાય. આત્માને સમજવા માટે તો આ સાચા જ્ઞાનની જરૂર છે. પૈસાની નહિ.
परभावस्य कर्तात्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम्।।