: ૧૯૬ : આત્મધર્મ : ૨૪
મિથ્યાત્વનું જોર
પુણ્યથી મારો જ્ઞાનસ્વભાવ જુદો છે, અને દેહાદિ જડ પદાર્થની ક્રિયાના આધારે મારો ધર્મ નથી આવા સાચા
ભાન વગર, જીવ અનંતવાર જૈનનો ત્યાગી સાધુ થયો, અને અનેક પ્રકારે શુભકરણી કરી પરંતુ મિથ્યાત્વ અને
અજ્ઞાનરૂપી પાડો તેના વ્રતના બધા પૂળા ખાઈ ગયો–અર્થાત્ મિથ્યાત્વનું એવું મહા પાપ છે કે તેના સદ્ભાવમાં જીવ
ગમે તેવી શુભ કરણી કરે તોપણ તેને કિંચિત્ આત્મ લાભ થતો નથી અને તે અનંત સંસારમાં રખડે છે.
જીવ ગમે તેટલા શુભભાવ કરે, ત્યાગ કરે, મહાવ્રત પાળે, ઉપવાસ કરે તો પણ તે સર્વથી તેનું મિથ્યાત્વ
ટળી શકતું નથી. કેમકે તે બધા પુણ્ય કરતાં એક મિથ્યાત્વનું પાપ વધારે છે. મિથ્યાત્વ ટાળવાનો ઉપાય તો એક
માત્ર સાચી સમજણ જ છે. જેમ અંધકાર ટાળવા માટે તો પ્રકાશ જ જોઈએ, તેમ મિથ્યાત્વ ટાળવા માટે સાચી
સમજણ જ જોઈએ. જેને આત્મસ્વભાવની સમજણ નથી અને શુભરાગમાં ધર્મ માનીને જે ભક્તિ પૂજા કરે છે તે
વીતરાગની ભક્તિ–પૂજા કરતો નથી પણ રાગની ભક્તિ કરે છે, અને મિથ્યાત્વનું પોષણ કરે છે.
મિથ્યાત્વ એ જ પાપ
શ્રી સમયસારજીમાં તો ત્યાગી મુનિ હોય પણ જો મિથ્યાદ્રષ્ટિ હોય તો તેને પાપી જ કહ્યા છે. કલશ–૧૩૭
અર્થ:– “આ હું પોતે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છું મને કદી બંધ થતો નથી (કારણ કે શાસ્ત્રમાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિને બંધ કહ્યો નથી) ”
એમ માનીને જેમનું મુખ ગર્વથી ઊંચું તથા પુલકિત (રોમાંચિત) થયું છે એવા રાગી જીવો (–પર દ્રવ્ય પ્રત્યે
રાગદ્વેષ મોહ ભાવવાળા જીવો–) ભલે મહાવ્રતાદિનું આચરણ કરો તથા સમિતિની ઉત્કૃષ્ટતા (વચન, વિહાર
અને આહારની ક્રિયામાં જતનાથી પ્રવર્તવું તે) નું આલંબન કરો તો પણ તેઓ પાપી (મિથ્યાદ્રષ્ટિ) જ છે, કારણ
કે આત્મા અને અનાત્માના જ્ઞાનથી રહિત હોવાથી તેઓ સમ્યક્ત્વ રહિત છે.
ભાવાર્થ:– પર દ્રવ્ય પ્રત્યે રાગ હોવા છતાં જે જીવ ‘હું સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છું, મને બંધ થતો નથી’ એમ માને છે
તેને સમ્યક્ત્વ કેવું? તે વ્રત–સમિતિ પાળે તો પણ સ્વ–પરનું જ્ઞાન નહિ હોવાથી તે પાપી જ છે...અહીં કોઈ પુછે
કે ‘વ્રત–સમિતિ તો શુભ કાર્ય છે, તો પછી વ્રત–સમિતિ પાળતાં છતાં તે જીવને પાપી કેમ કહ્યો? ’ તેનું
સમાધાન–સિદ્ધાંતમાં પાપ મિથ્યાત્વને જ કહ્યું છે; જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વ રહે ત્યાં સુધી શુભ–અશુભ સર્વ ક્રિયાને
અધ્યાત્મમાં પરમાર્થે પાપ જ કહેવાય છે. (જુઓ સમયસાર ગુજરાતી. પા. –૨પ૬)
અનંત કાળથી સંસાર પરિભ્રમણ કરતાં જૈન સંપ્રદાયમાં આવીને અનેક પ્રકારે કુદેવાદિની માન્યતાઓનો
પણ જીવે ત્યાગ કર્યો છતાં શુભ ક્રિયામાં ધર્મ માનીને અટકી ગયો અને અનાદિનું અગૃહીત મિથ્યાત્વ ટાળ્યું નહિ.
શુભ ક્રિયાથી પાર પોતાના આત્મ સ્વભાવને જાણ્યો નહિ તેથી જીવનું સંસાર પરિભ્રમણ અટક્યું નહિ.
મિથ્યાત્વ એટલે શું? આત્મા ત્રિકાળ વસ્તુ છે, તેનામાં જ્ઞાન વગેરે અનંત ગુણો છે અને તે ગુણની સમયે
સમયે અવસ્થા થાય છે, એક સમયની અવસ્થામાં પર લક્ષે જે વિકાર થાય તે વિકારને પોતાનો સ્વભાવ માનવો
અને આખા ત્રિકાળ શુદ્ધ સ્વભાવને ન માનવો એવી જે ઊંધી માન્યતા તે જ મિથ્યાત્વ છે. એ મિથ્યાત્વ જ
સંસારનું કારણ છે.
આ જૈનધર્મ છે. સાચા જૈનધર્મનું સ્વરૂપ જીવ સમજે તો તેની મુક્તિ થયા વગર રહે નહિ. પરંતુ સાચી
સમજણ ન કરે તો, માત્ર જૈન સંપ્રદાયમાં આવવાથી જીવનું કલ્યાણ થતું નથી. જૈન તો ભગવાન સ્વરૂપ છે,
વીતરાગતા અને સર્વજ્ઞતા તે જૈન ધર્મ છે, ચિદાનંદ મૂર્તિ સ્વતંત્ર આત્મસ્વભાવ તે જૈન ધર્મ છે, એવા
આત્મસ્વભાવને જીવ ન ઓળખે તો જીવનું મિથ્યાત્વ ટળે નહિ, અને યથાર્થ જૈનપણું થાય નહિ.
વસ્તુ સ્વભાવની મર્યાદા
દરેકે દરેક આત્મા અને દરેક રજકણ સ્વતંત્ર વસ્તુઓ છે, એક વસ્તુ બીજી વસ્તુનું કાંઈ કરવા સમર્થ
નથી–એ જૈનનો સિદ્ધાંત એટલે કે વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. ભગવાનની વાણી સાંભળવાથી જ્ઞાન થયું એમ ખરેખર
માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, કેમકે વાણી પરવસ્તુ છે તેનાથી આત્માનું જ્ઞાન થાય નહિ. જ્ઞાન તો પોતાના
સ્વભાવમાંથી પ્રગટ્યું છે, બહારથી પરવસ્તુને કારણે પ્રગટ્યું નથી. આત્મા સ્વતંત્ર તત્ત્વ છે. રાગ–દ્વેષ કરે તે
પણ આત્મા જ કરે છે, કોઈ કર્મ આત્માને રાગદ્વેષ કરાવે એ વાત ખોટી છે. કર્મ તો જડ અચેતન વસ્તુ છે. જડ
કર્મ આત્માને કઈ રીતે રાગદ્વેષ કરાવે? શું જડ વસ્તુની અવસ્થા ચેતન દ્રવ્યમાં પેસી જઈને ચેતનને વિકાર