: ૧૯૦ : આત્મધર્મ : ૨૪
જેવો હું પરિપૂર્ણ આત્મા છું તેવા જ જગતના બધા જીવો પરિપૂર્ણ સ્વભાવે છે. મેં મારી પરિપૂર્ણ સર્વજ્ઞ
વીતરાગદશા પ્રગટ કરી છે તેવી દશા બધા જીવો પ્રગટ કરી શકે છે. મારી પરિપુર્ણ દશા મેં મારા સ્વભાવમાંથી
પ્રગટ કરી છે, કોઈ પરવસ્તુમાંથી મારી પુર્ણદશા આવી નથી અને જગતના સર્વે જીવોની દશા પોતાના
સ્વભાવમાંથી જ પ્રગટે છે. પરદ્રવ્યોથી હું જુદો છું, કોઈ પરવસ્તુનું હું કરી શકતો નથી તેમ જગતના બધા જીવો
પરવસ્તુનું કરી શકતા નથી. જેમ મારામાં રાગદ્વેષ નથી તેમ જગતના બધા જીવોનું સ્વરૂપપણ રાગરહિત સંપૂર્ણ
છે. આ પ્રમાણે પ્રથમ સ્વાધીન સ્વરૂપને જાણીને તેની શ્રદ્ધા કરો અને તે જ સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાનના દ્રઢ
અભ્યાસ વડે સ્થિરતા કરીને રાગનો નાશ કરતાં વીતરાગતા થઈ કેવળ જ્ઞાનદશા પ્રગટ થાય છે. આજ
અરિહંતદશા પ્રગટ કરવાનો ઉપાય છે–એમ શ્રી અરિહંત ભગવાને કહ્યું છે.
આ રીતે અરિહંતભગવાને શું કર્યું અને શું કહ્યું–એ જો જીવ સાચી રીતે ઓળખે તો પોતે તે ઉપાયો કરે
અને તેનાથી વિરૂદ્ધ ઉપાયો છોડે.
–સાર–
(૧) અરિહંતદશા પ્રગટાવવા પહેલાંં અરિહંત ભગવાનનું સાચું સ્વરૂપ જાણવું જોઈએ.
(૨) અરિહંત ભગવાન આત્મા હતા અને આત્મામાંથી જ તેમણે અરિહંતદશા પ્રગટ કરી છે.
(૩) જેવો અરિહંતનો આત્મા છે તેવા જ બધા આત્માઓ છે અને બધા આત્માઓ સાચા ઉપાયથી
પુર્ણદશા પ્રગટ કરી શકે છે.
(૪) અરિહંતના આત્માએ પહેલાંં આત્માનું સાચું જ્ઞાન અને સાચી શ્રદ્ધા જ કરી હતી. એક દ્રવ્ય બીજા
દ્રવ્યનું કાંઈ કરે નહિ અને રાગ મારો સ્વભાવ નહિ–એમ સ્વભાવને જાણીને પછી તેઓએ સ્થિરતા દ્વારા રાગ
છોડ્યો હતો, અને કેવળજ્ઞાન–અરિહંતદશા પ્રગટ કરી હતી. માટે જીવોએ પહેલાંં સાચાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન જ કરવાં
જોઈએ. અને ત્યારપછી સ્થિરતા દ્વારા રાગના ત્યાગનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
આવો શ્રી અરિહંત ભગવંતનો સંદેશ જગતના સર્વે જીવોને સાચા ધર્મની વૃદ્ધિ કરવા માટે છે...
કાર્યમાં નિમિત્ત ઉપાદાનના કેટ કેટલા ટકા?
પ્રશ્ન:– આત્માના વિકાર ભાવમાં કર્મ નિમિત્તરૂપે તો છે ને? કર્મ નિમિત્ત છે માટે પ૦ ટકા કર્મ કરાવે
અને પ૦ ટકા આત્મા કરે એ રીતે બંને ભેગા થઈને વિકાર કરે છે? શાસ્ત્રોમાં કહ્યું કે કાર્યમાં ઉપાદાનકારણ અને
નિમિત્તકારણ બંને હોય છે–માટે બંનેએ પચાસ–પચાસ ટકા કાર્ય કર્યું?
ઉત્તર:– ‘નિમિત્ત છે’ એટલી વાત ખરી, પરંતુ કાર્યના પ૦ ટકા નિમિત્તથી થાય અને પ૦ ટકા ઉપાદાનથી
થાય એ વાત ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં સર્વથા જુઠી છે. કાર્યમાં નિમિત્તનો એક પણ ટકો નથી. ઉપાદાનના સો એ
સો ટકા ઉપાદાનમાં અને નિમિત્તના સો એ સો ટકા નિમિત્તમાં છે, કોઈનો એકે ટકો બીજામાં ગયો જ નથી. બંને
દ્રવ્યો સ્વતંત્ર છે, બે દ્રવ્યો ભેગા મળીને–એકરૂપ થઈને કોઈ કાર્ય કરી શકે નહિ, પરંતુ જુદાં જ છે. જો બે દ્રવ્યથી
પચાસ–પચાસ ટકા કાર્ય માનવામાં આવે તો તે બે દ્રવ્યો ભેગા થઈને કાર્યરૂપ પરિણમવા જોઈએ–પરંતુ એ તો
અસંભવ છે. કાર્યરૂપે તો ઉપાદાન એકલું સ્વયં પરિણમે છે, ત્યાં નિમિત્ત જુદું હાજરરૂપે હોય છે. નિમિત્ત વસ્તુ
ઉપાદાનના કાર્યરૂપે જરાપણ પરિણમતિ નથી. જે કાર્યરૂપે સ્વયં ન પરિણમે તેને કર્તા કેમ કહેવાય? કાર્યરૂપે જે
દ્રવ્ય થાય તે દ્રવ્ય જ તે કાર્યનો ૧૦૦ ટકા કર્તા છે. ઉપાદાન નિમિત્તની વ્યાખ્યા નીચે મુજબ છે:–
ઉપાદાન:– જે પદાર્થ સ્વયં કાર્યરૂપ પરિણમે તેને ઉપાદાન કારણ કહે છે.
નિમિત્ત:– જે પદાર્થ પરમાં સ્વયં કાર્યરૂપ ન પરિણમે પરંતુ ઉપાદાન કાર્યની ઉત્પત્તિમાં અનુકૂળ હાજરીરૂપ
હોય તેને નિમિત્ત કારણ કહે છે.
આમાં સ્પષ્ટ છે કે ઉપાદાન એકલું જ કાર્યરૂપે પરિણમે છે, નિમિત્ત કાર્યરૂપે પરમાં પરિણમતું નથી. જે કાર્યરૂપે
પરિણમે છે તે જ કર્તા છે એવો નિયમ છે. ભગવાનશ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવ સમયસારની ટીકામાં સ્પષ્ટ કહે છે કે–
૧–“જે પરિણમે છે તે કર્તા છે, (પરિણામનારનું) જે પરિણામ છે તે કર્મ છે અને જે પરિણતિ છે તે ક્રિયા
છે; એ ત્રણેય વસ્તુપણે ભિન્ન નથી.”
(કલશ–પ૧)