: ૧૨ : ભગવાન શ્રી મહાવીર નિર્વાણ મહોત્સવ અંક કારતક : ૨૪૭૨
તે જ્ઞાનામૃતનું અપૂર્વપાન પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવશ્રી
સુવર્ણપુરીનાં સ્વાધ્યાય મંદિરમાં અહર્નિશ કરાવે છે.
નિમિત્ત કહેવાય છે. સમ્યક્દર્શન પછી મુનિપણાનો વિકલ્પ ઉઠે છે તે વિકલ્પ પણ દ્રવ્યલીંગ કહેવાય છે;
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ પ્રથમ વિકલ્પ ઉઠતાં દીક્ષા લ્યે છે અને દીક્ષા પછી તેને ભાવલીંગ પ્રગટે છે. પણ દર્શન વગર તો
દીક્ષા કેવી અને ભાવલીંગ કેવું?....
....એટલે દીક્ષા માટે એમ નક્કી થયું કે પહેલાંં દર્શનશુદ્ધિ તો બધાને જોઈએ જ, પછી મુનિપણાનો વિકલ્પ
આવે અને દીક્ષા લ્યે–ત્યારપછી ભાવલીંગ–મુનિપણું પ્રગટે, તથા કોઈને પહેલાંં સાતમું આવી જાય પછી છઠ્ઠું
આવે અને દીક્ષા લ્યે–એમ પણ બને છે. તેથી ભાવલીંગ પ્રગટ્યા પછી જ દ્રવ્યલીંગ અંગીકાર કરે એમ નથી.
દીક્ષા અને મુનિપણું એ બન્ને જુદી જ ચીજ છે. મુનિપણું સાતમું પ્રગટ્યા પછી જ હોય અને દીક્ષા ચોથે–પાંચમે–
છઠ્ઠે હોય. દીક્ષા એટલે સમ્યગ્દર્શન પછી મુનિપણાની ભાવના થતાં આચાર્ય વગેરે પાસે નિર્ગ્રંથ દીગંબરપણું–
અંગીકાર કરે. આ રીતે ભાવલીંગ પછી જ દ્રવ્યલીંગ હોય એ નિયમ રહેતો નથી. વસ્ત્રસહિત હોય ત્યાં તો
દ્રવ્યલીંગ કે ભાવલીંગ એકે ન કહેવાય.
પ્રશ્ન:–આચાર્યદેવ મુનિપણાની દીક્ષા જેને આપે છે તે સામામાં મુનિપણું પ્રગટશે એમ જાણીને આપે છે?
ઉત્તર:–કોઈ વખત વ્યક્તિગત ખ્યાલ આવે, પણ બધાનું જાણે જ–એમ નથી, કેમકે આચાર્ય પણ હજી
છદ્મસ્થ છે; તેથી કોઈવાર મિથ્યાદ્રષ્ટિ દીક્ષા લેવા આવે તેને પણ દીક્ષા આપે, અરે! અભવી જીવ હોય અને
વૈરાગ્યથી ઉદાસીન પરિણામ થાય અને દીક્ષા લેવા આવે તો તેને પણ કોઈવાર વર્તમાન ઉદાસીન પરિણામ
જોઈને દીક્ષા આપી દે; પરંતુ દીક્ષા લીધી તેથી કાંઈ તેને મુનિપણું આવતું નથી.
મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ વૈરાગ્યથી મંદ કષાય કરીને નિર્ગ્રંથ લીંગ ધારણ કરે છે તેને ઉપચારથી દ્રવ્યલીંગ છે અને
દીક્ષા પણ વ્યવહારે છે, ખરેખર તેને દીક્ષા નથી. દીક્ષા તો સમ્યગ્દર્શન પછી જ હોય.
દ્રષ્ટિ અને જ્ઞાનની સમજણ
પ્રશ્ન:–ઊંધી દ્રષ્ટિવાળાને જ્યોતિષ વગેરેનું જ્ઞાન સાચું હોઈ શકે?
ઉત્તર:–દ્રષ્ટિ ખોટી હોય તેથી તેનું પર તરફનું અપ્રયોજનભૂત જ્ઞાન પણ ખોટું જ હોય એમ નિયમ નથી.
હા! જેની સ્વ તરફની ભૂલ હોય તેની પ્રયોજનભૂત તત્ત્વોમાં પણ ભૂલ હોય જ. પણ ઊંધી દ્રષ્ટિ હોય ત્યાં પર
તરફના જ્ઞાનમાં ભૂલ હોય જ એમ નથી. પૈસા મારાં, શરીર મારૂં એમ ઊંધી માન્યતા હોવા છતાં તેનું જ્ઞાન
શરીરને પૈસાપણે કે પૈસાને શરીરપણે જાણતું નથી એટલે પર તરફનું જ્ઞાન સાચું હોય કે ખોટું તે સાથે દ્રષ્ટિનો
સંબંધ નથી. જો દ્રષ્ટિ ખોટી હોવાથી પરનું જ્ઞાન ખોટું થઈ જતું હોય તો ૧૫×૧૨ એ વગેરે ગુણાકાર પણ તેનો
ખોટો જ આવે–અને તો તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ કાંઈ સંસારીક પણ ભણી જ ન શકે અને લૌકિક વ્યવહાર પણ ન ચલાવી
શકે; પણ દ્રષ્ટિ ખોટી હોવા છતાં જ્યોતિષ, ગણિત વગેરે સંબંધીનું જ્ઞાન, કે જે આત્મકલ્યાણને માટે
અપ્રયોજનભૂત છે તે, સાચું પણ હોય, પરંતુ પ્રયોજનભૂતમાં તો ભૂલ હોય જ.
જ્ઞાનસ્વભાવની સ્વાધીનતા
પ્રશ્ન:–જ્યારે પોતે કાંઈ બોલતો હોય ત્યારે તો તે વાણીના ભાવનો પોતાને તે જ વખતે અર્થાવગ્રહ હોય
પણ જ્યારે બીજો બોલતો હોય ત્યારે તે વાણી સાંભળીને પછી અર્થાવગ્રહ શરૂ થાય છે તેનું શું કારણ?
ઉત્તર:–એમાં અંતર પડતું જ નથી. જે સમયે સામાએ બોલવાની શરૂઆત કરી તે જ સમયે તેના
આશયને સમજવારૂપ જ્ઞાનનું પરિણમન શરૂ થઈ ગયું છે. સામો જે આખો આશય કહેવા માગે છે તે આશય તો
પછી સમજશે, પણ તે આખા આશયને સમજવાના કારણરૂપ જ્ઞાનનો વ્યંજનાગ્રહ તો શરૂ થઈ જ ગયો છે.
સામાના શબ્દો સાંભળ્યા તેથી અહીં વ્યંજનાવગ્રહ શરૂ થયો–એમ નથી. સામો જે આશય કહેવા માગે છે તેના
શબ્દો શું છે તે લક્ષમાં આવ્યા પહેલાંં જ તે આશય સમજવાના કારણરૂપ આત્માના જ્ઞાનનો વ્યંજનાવગ્રહ શરૂ
થઈ ગયો છે. સામા શબ્દોના અવલંબને વ્યંજનાવગ્રહ નથી પણ જ્ઞાન જે લબ્ધરૂપ પડ્યું હતું તે જ પોતાથી
ઉપયોગરૂપ થવા માંડ્યું છે તેથી વ્યંજનાવગ્રહની શરૂઆત સ્વથી જ થઈ છે, વાણીને કારણે થઈ નથી.