: ૫૮ : આત્મધર્મ માગશર : ૨૪૭૨
તે જ દુઃખ છે કારણ જો તને દુઃખ ન હોય તો પરવસ્તુ મેળવીને સુખ લેવાની ઈચ્છા થાય નહિ.
અહીં અજ્ઞાનપૂર્વક ઈચ્છાની વાત છે, કારણ અજ્ઞાન–ભૂલ ટળ્યા પછી અસ્થિરતાને લઈને થતી જે ઈચ્છા
તેનું દુઃખ અલ્પ છે. મૂળ દુઃખ અજ્ઞાનપૂર્વકની ઈચ્છાનું જ છે. ઈચ્છા કહો, દુઃખ કહો, અકળામણ કહો કે મૂંઝવણ
કહો, બધાનો અર્થ એક જ છે. તે મિથ્યાપણાનું ફળ છે. પોતાના સ્વરૂપની અભાનદશામાં ઈચ્છા વગર જીવનો
એક સમય પણ જતો નથી. નિરંતર પોતાને ભૂલીને ઈચ્છા થયા જ કરે છે અને એ જ દુઃખ છે.
જીવની મોટી ભયંકર ભૂલ છે તેથી મોટું દુઃખ છે એટલે કે જીવને એક પછી એક ઈચ્છા સાંધ મારતી–
અટક્યા વગર થયા જ કરે છે, તે મહાન દુઃખ છે. તેનું કારણ મિથ્યાત્વ–ઊંધી માન્યતા–મહાન ભુલ છે. મિથ્યાત્વ
શું છે? તે હવે કહેવાય છે:–
મિથ્યાત્વ શું છે?
જો મિથ્યાત્વ તે દ્રવ્ય કે ગુણ હોય તો ટાળી ન શકાય, પણ જો મિથ્યાત્વ તે પર્યાય હોય તો પર્યાય
બદલાવી–મિથ્યાત્વ ટાળી શકાય.
હવે મિથ્યાત્વ તે ઊંધાઈ છે. ઊંધાઈ કહેતાં જ એમ આવ્યું કે તે ફેરવીને સવળાઈ કરી શકાય છે.
મિથ્યાત્વ તે જીવના કોઈ એક ગુણની વર્તમાન ઊંધી અવસ્થા છે અને અવસ્થા છે તે સમયે સમયે પલટે છે.
તેથી મિથ્યાત્વ એક સમયની અવસ્થા હોવાથી તે ટાળી શકાય છે.
જીવના કયા ગુણની ઊંધી અવસ્થા તે મિથ્યાત્વભૂલ છે?
હું કોણ છું, મારૂં સાચું સ્વરૂપ શું છે, આ ક્ષણિક સુખદુઃખની લાગણીઓ થાય છે તે શું છે? પુણ્ય–પાપનો
વિકાર શું છે? પરવસ્તુ દેહાદિ મારા છે કે નહિ એમ સ્વ–પરની યથાર્થ માન્યતા કરનારો જે ગુણ તે ગુણની
ઊંધીદશા એ મિથ્યાત્વ છે એટલે કે આત્મામાં માન્યતા–(શ્રદ્ધા) નામનો ત્રિકાલ ગુણ છે તેની ઊંધી
અવસ્થા તે મિથ્યાત્વ છે.
જીવ જેવી પોતે માન્યતા ધરાવે તેવું તે આચરણ કરે. એટલે કે જ્યાં જીવની માન્યતામાં ભૂલ હોય ત્યાં
તેનું વર્તન ઊંધુ હોય, હોય ને હોય જ. જીવની માન્યતા ઊંધી હોય અને આચરણ સાચું હોય એમ કોઈ કાળે બને
જ નહિ. જ્યાં જ્યાં ઊંધી માન્યતા હોય ત્યાં જ્ઞાન પણ ઊંધુ જ હોય.
‘મિથ્યા’ નો અર્થ ખોટું, ઊંધુ, જૂઠું અથવા તો વિપરીત અને ‘ત્વ’ એટલે તે પણું. આ ભૂલ મોટી ભયંકર
છે એમ કહ્યું કેમકે જ્યાં માન્યતા મિથ્યા હોય ત્યાં આચરણ અને જ્ઞાન પણ ઊંધા હોય અને તે ઊંધાઈમાં મહાન
દુઃખ હોય. એવી મિથ્યાત્વરૂપી ભયંકર ભૂલ તે શું છે? તે વિચારીએ.
સ્વરૂપની માન્યતા કરનાર શ્રદ્ધા નામનો જીવનો જે ગુણ છે તેને પોતે પોતાથી ઊંધો કર્યો છે, તેને મિથ્યા
માન્યતા કહેવાય છે; તે અવસ્થા છે તેથી ટળી શકે છે.
તે ભયંકર ભૂલ કોણ ટાળે? જીવની પોતાની તે અવસ્થા હોવાથી જીવ પોતે તે ટાળી શકે છે. પોતાના
સ્વરૂપની સૌથી મહા–મોટી ભયંકરમાં ભયંકર–મહા ભયાનક ભૂલ તે કયારથી ચાલી આવે છે?
વર્તમાનમાં તને ભૂલ છે? જો વર્તમાનમાં તને ભૂલ છે તો પૂર્વે પણ ભૂલ હતી. જો પૂર્વે તદ્ન ભૂલ
વગરનો થઈ ગયો હો તો વર્તમાન ભૂલ આવે નહિ. પૂર્વે પાકીન ખસે એવી સાચી સમજણ–માન્યતા કરી હોય
અને ખસી ગઈ હોય તો? એવા પ્રશ્નનો ઉત્તર આપે છે.
જેને થોડું સાચું જ્ઞાન થયું હોય તે જ્ઞાનમાં કદી ભૂલ થવા ન દે. જેમ હું દશાશ્રીમાળી વાણિયો છું એવું
જ્ઞાન પોતે કદી ભૂલી જતો નથી; ‘હું દશાશ્રીમાળી વાણિયો’ એ નામ તો જન્મ્યા પછી પોતે માન્યું છે...૨૫–૫૦
વરસથી શરીરનું નામ મળ્યું છે; કાંઈ આત્મા પોતે વાણિયો નથી છતાં તે ઘૂંટાઈને કેટલું દ્રઢ થઈ ગયું છે! જ્યારે
બોલાવો ત્યારે કહે કે ‘હું વાણિયો, હું કોળી વાઘરી નહિ.’ આ થોડા વરસથી મળેલું શરીરનું નામ પણ ભૂલાતું
નથી તો પરવસ્તુ–શરીર–વાણી–મન બહારના સંયોગો તથા પર તરફના વલણથી થતાં રાગ–દ્વેષના વિકારી
ભાવોથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ આત્માનું પૂર્વે પાકું ભાન, સાચી સમજણ કરી હોય તો તે કેમ ભૂલાય? જો પૂર્વે
પાકી સાચી સમજણ કરી હોય તો વર્તમાનમાં ઊંધાઈ ન હોય.–વર્તમાનમાં ઊંધાઈ દેખાય છે માટે પૂર્વે પણ જીવે
ઊંધાઈ જ કરી છે.
તું–આત્મા અનંતગુણનો પિંડ અનાદિ અનંત છો. તે અનંત ગુણોમાં એક માન્યતા–શ્રદ્ધા નામનો ગુણ
પણ અનાદિઅનંત છે. તે માન્યતા નામના ગુણની અવસ્થા તારી ઊંધાઈથી અનાદિથી તે ઊંધી કરી છે. અને
તેને તું લંબાવ્યે જાય છે. ભૂલ–ઊંધાઈ વર્તમાન અવસ્થામાં છે તેથી તે ટળી શકે છે.