[રા. મા. દોશી]
: ચૈત્ર : ૨૪૭૨ : આત્મધર્મ : ૧૧૯ :
આત્મામાં સ્વભાવનાં લક્ષે જે નિર્મળતાનો અંશ ઉઘડયો તે નિર્મળદશા વધતાં વધતાં કેટલી હદે નિર્મળપણે
પ્રગટે? અરિહંત જેટલી હદે નિર્મળતા પ્રગટે તે મારૂં સ્વરૂપ છે, આમ જાણે તો અશુદ્ધભાવોથી પોતાનું સ્વરૂપ
જુદું છે એમ શુદ્ધ સ્વભાવની પ્રતીત કરીને દર્શનમોહનો તે જ ક્ષણે ક્ષય કરે એટલે કે તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થાય. માટે
અરિહંત ભગવાનના સ્વરૂપનો દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય વડે યથાર્થ નિર્ણય કરતાં આત્માનું ભાન થાય છે અને તે જ
મોહક્ષયનો ઉપાય છે. [ગાથા ૮૦ ટીકા ચાલુ] –क्रमशः–
. હવ પછી. : – હવે પછી દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવશે અને તે દ્રવ્ય, ગુણ,
પર્યાયને કેવા પ્રકારે જાણવાથી મોહક્ષય પામે છે–તે કહેવાશે.
પાત્રતાનું પહેલું પગથિયું : ૨ : :
ગૃહીત અને અગૃહીત મિથ્યાત્વનો : : :
[આ લેખનો પહેલો ભાગ ‘આત્મધર્મ’ અંક ૨૬ માં આવી ગયો છે, તેમાં જે કહ્યું હતું તેનો ટૂંક સાર]
– મિથ્યાત્વ –
મિથ્યાત્વનો અર્થ ખોટી અગર વિપરીત માન્યતા એમ કર્યો હતો, પરમાં શું ખોટાપણું કે મિથ્યાપણું છે તે
જોવાનું નથી પણ પોતાના આત્મમાં ખોટાપણું શું છે તે સમજીને તે ખોટાપણું ટાળવા માટેની વાત છે. કેમકે
જીવને પોતાનું ખોટાપણું ટાળીને પોતામાં ધર્મ કરવો છે.
મિથ્યાત્વ તે દ્રવ્ય છે, ગુણ છે કે પર્યાય છે? તેના જવાબમાં મિથ્યાત્વ તે શ્રદ્ધાગુણની એક સમયપૂરતી
ઊંધી પર્યાય છે એમ નક્કી કર્યું છે.
મિથ્યાત્વ તે અનંત સંસારનું કારણ છે. આ મિથ્યાત્વ એટલે કે સૌથી મોટામાં મોટી ભૂલની પકકડ જીવ
પોતે જ અનાદિથી કરતો આવે છે.
– મહાપાપ –
આ મિથ્યાત્વને લીધે, વસ્તુનું સ્વરૂપ જેમ છે તેમ જીવ માનતો નથી પણ ઊંધુંં જ માને છે તેથી મિથ્યાત્વ
એ જ ખરેખર અસત્ય છે, આ મહાન અસત્યનું સેવન કર્યા કરવું તેમાં ક્ષણે ક્ષણે સ્વહિંસાનું મહાપાપ છે.
પ્રશ્ન:– ઊંધી માન્યતા કરી તેમાં કયા જીવને મારવાની હિંસા અને પાપ લાગ્યું?
ઉત્તર:– પોતાના સ્વાધીન ચૈતન્ય આત્માને જેમ છે તેમ ન કબુલ્યો પણ જડ શરીરનું કરનારો માન્યો
(એટલે કે જડરૂપે માન્યો) તે. માન્યતામાં આત્માના અનંત ગુણોનો અનાદર છે તે જ અનંતી સ્વહિંસા છે,
સ્વહિંસા તે જ સૌથી મોટું પાપ છે, તેને ભાવહિંસા અથવા ભાવમરણ પણ કહેવાય છે. શ્રીમદ્રાજચંદ્રજીએ કહ્યું
છે કે “ક્ષણક્ષણ ભયંકર ભાવમરણે કાં અહો! રાચી રહો?” ત્યાં મિથ્યાત્વને જ ભાવમરણ કહ્યું છે.
– અગૃહીત મિથ્યાત્વ –
(૧) આ શરીર જડ છે, તે પોતાનું નથી, તે જાણવા–દેખવાનું કાંઈ કામ કરતું નથી છતાં તેને પોતાનું
માનવું અને તે સરખું હોય તો જ્ઞાન થાય એમ માનવું તે મિથ્યાત્વ છે.
(૨) શરીરને પોતાનું માનવાથી, વર્તમાન જે દેહરૂપે શરીરનો જન્મ થયો ત્યારથી મરણ સુધીની જ
પોતાના આત્માની હૈયાતિ માનવી અર્થાત્ શરીરનો સંયોગ થતાં આત્માની ઉત્પત્તિ અને શરીરનો વિયોગ થતાં
આત્માનો નાશ માનવો તે મિથ્યાત્વ છે.
(૩) શરીરને પોતાનું માનવાથી, બહારની જે ચીજ શરીરને સગવડતારૂપ છે એમ લાગે તે ચીજથી પોતાને
લાભ માને, અને બહારની સગવડરૂપ માનેલી વસ્તુનો સંયોગ પુણ્યના નિમિત્તથી થાય છે તેથી પુણ્યથી લાભ થાય
છે એમ માને–તે મિથ્યાત્વ છે. જેણે પુણ્યથી લાભ માન્યો તેની દ્રષ્ટિ દેહ ઉપર છે પણ આત્મા ઉપર નથી.
– ગૃહીત મિથ્યાત્વ –
ઉપર કહ્યા તે ત્રણે પ્રકાર અગૃહીતમિથ્યાત્વના છે. આ અગૃહીતમિથ્યાત્વ જીવને મૂળ નિગોદસ્થાનથી જ
(એકેન્દ્રિયપણાથી, અનાદિનું) ચાલ્યું આવે છે. એકેન્દ્રિયથી અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય સુધી તો જીવને હિતાહિતનો
વિચાર કરવાની શક્તિ જ હતી નહિ. સંજ્ઞીપણામાં મંદ કષાયથી જ્ઞાનના ઉઘાડ વડે કંઈક હિતાહિતનો વિચાર
કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાં પણ આત્માના હિત– અહિતનો સાચો વિવેક કરવાને બદલે અનાદિની ઊંધી
માન્યતાનો ભાવ ચાલુ જ રાખીને