: ચૈત્ર : ૨૪૭૨ : આત્મધર્મ : ૧૨૧ :
સુખ થાય અને જન્મ મરણનો અંત આવે.
– મહામિથ્યાત્વ ક્યારે ટળે? –
પોતાના સ્વરૂપની સાચી સમજણ વડે અનાદિની મહાભૂલ ટાળવાનો જેને ઉપાય કરવો હોય તેણે તે માટે
આત્મજ્ઞાની સત્પુરુષ પાસેથી શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ સીધું સાંભળવું જોઈએ અને તેનો જાતે અભ્યાસ કરવો જોઈએ.
એ ધ્યાન રાખવું કે માત્ર સાંભળ્યા કરવાથી અગૃહીત–મિથ્યાત્વ ટળતું નથી, પણ પોતાના સ્વભાવ સાથે
મેળવણી કરીને જાતે નિર્ણય કરવો જોઈએ. જીવ પોતે અનંતવાર તીર્થંકરભગવાનના સમોસરણમાં જઈને તેમનો
ઉપદેશ સાંભળી આવ્યો છે પણ સ્વાશ્રય સ્વભાવની શ્રદ્ધા કર્યા વગર તેને ધર્મ થયો નથી. “આત્મા તો જ્ઞાન
સ્વરૂપ છે, પરનું તે કાંઈ જ કરી શકતો નથી, પુણ્યથી આત્માનો ધર્મ થતો નથી” આવી નિશ્ચયની સાચી વાત
સાંભળીને તેનો હકાર આવવાને બદલે જીવ નકાર કરે છે કે ‘આ વાત આપણા માટે અત્યારે કામની નથી,
કાંઈક પરાશ્રય જોઈએ અને પુણ્ય પણ કરવા જોઈએ, પુણ્ય વિના એકલો આત્મા ટકી શકે?’ આ પ્રમાણે
પોતાની પરાશ્રયની ઊંધી માન્યતાને દ્રઢ કરીને સાંભળ્યું. સત્ સાંભળવા છતાં તે તેણે આત્મામાં ગ્રહણ કર્યું નહિ
તેથી મહામિથ્યાત્વ ટળ્યું નહીં.
શરૂઆતથી જ આત્માના સ્વાવલંબી શુદ્ધ સ્વરૂપની સમજણ, તેની શ્રદ્ધા અને તેનું જ્ઞાન કરવાનો માર્ગ
છે તે રુચ્યો નહિ પણ પરાશ્રય અનાદિથી રુચ્યો છે તેથી સત્ સાંભળતા ઘણા જીવોને એમ થાય છે કે અરે! જો
આત્માનું આવું સ્વરૂપ માનશું તો સમાજવ્યવસ્થા કેમ નભશે? સમાજમાં રહ્યા છીએ માટે એક બીજાનું કાંઈક
કરવું તો જોઈએ ને! આવી પરાશ્રીત માન્યતાવડે સંસારનો પક્ષ છોડ્યો નહિ અને આત્માની સમજણ કરી નહીં.
– સત્ય સમજણની જરૂર –
સ્વાધીન સત્યનો સ્વીકાર કરવાથી જીવને કદાપી નુકસાન થાય જ નહિ, અને સત્ય તત્ત્વને માનવાથી
સમાજને પણ નુકશાન થાય જ નહિ. સમાજ પોતપોતાની અજ્ઞાનતાથી જ દુઃખી છે અને પોતપોતાની
સમજણથી જ તે દુઃખ ટળી શકે છે, માટે સત્ય સમજણ કરવી જોઈએ. સાચી સમજણ કરવાથી નુકસાન થશે
એમ જે માને છે તે સત્યનો મહાન અનાદર કરે છે. મિથ્યાત્વનું મહાપાપ ટાળવા માટે પ્રથમમાં પ્રથમ સાચા
તત્ત્વની સાચી ઓળખાણનો અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે.
સર્વજ્ઞ વીતરાગ દેવ, નિર્ગ્રંથગુરુ અને તેમના કહેલા અનેકાન્તમય સત્–શાસ્ત્રોનો બરાબર નિર્ણય કરવો
જોઈએ. પોતે હિત–અહિતનો નિર્ણય કરીને, સત્ય સમજવાની જિજ્ઞાસાવાળો થઈને જ્ઞાનીઓ પાસેથી
શુદ્ધઆત્માની વાત સાંભળી, વિચારદ્વારા નિર્ણય કરવો જોઈએ; આ જ મિથ્યાત્વ ટાળવાનો ઉપાય છે.
– ભગવાના ઉપદેશનો સાર –
પ્રશ્ન:– ભગવાનનાં ઉપદેશમાં મુખ્ય પણે શું કથન હોય?
ઉત્તર:– ભગવાન પોતે પોતાના પુરુષાર્થવડે સ્વરૂપની સાચી શ્રદ્ધા અને સ્થિરતા કરી પૂર્ણદશા પામ્યા છે
તેથી તેમના ઉપદેશમાં પણ પુરુષાર્થવડે આત્માની સાચી શ્રદ્ધા અને સ્થિરતા કરવાનો ઉપદેશ મુખ્યપણે આવે છે.
ભગવાનના ઉપદેશમાં નવતત્ત્વોનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવે છે; જો ‘આત્મા શુદ્ધ છે’ એમ આત્મા–આત્મા
જ કોઈ કહ્યા કરે તો અજ્ઞાની જીવો કાંઈ સમજી શકે નહિ તેથી આત્માનો શુદ્ધ સ્વભાવ શું, તેની વિકારી કે અવિકારી
દશા શું, આત્માને સુખનું કારણ શું, દુઃખનું કારણ શું, સંસાર માર્ગ શું, મોક્ષમાર્ગ શું, નવ તત્ત્વ શું, દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર
શું–એ વગેરે સમજાવવામાં આવે છે, પણ તેમાં આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાના ઉપદેશની મુખ્યતા હોય છે.
– નવતત્ત્વો –
આત્માનો સ્વભાવ તો શુદ્ધ જ છે, પરંતુ અવસ્થામાં વિકારી અને અવિકારી એવા ભેદ છે. પુણ્ય–પાપ તે
વિકાર છે અને તેનું ફળ આસ્રવ તથા બંધ છે. આ ચારે (પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ અને બંધ) જીવને દુઃખનું કારણ
છે, તેથી તે છોડવા જેવા છે, અને આત્મસ્વરૂપની સાચી સમજણ કરીને પુણ્ય–પાપ ટાળીને સ્થિરતા કરવી તે
સંવર–નિર્જરા મોક્ષ છે. આ ત્રણે આત્માને સુખનું કારણ છે, તેથી તે પ્રગટ કરવા યોગ્ય છે. જીવ પોતે જ્ઞાનમય
છે પણ પોતે જ્ઞાનરહિત એવી અજીવ વસ્તુના લક્ષે ભૂલ કરે છે, તેથી જીવ અજીવનું જુદાપણું સમજાવાય છે. આ
રીતે નવ તત્ત્વોનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ.
– દ્રવ્ય અને પર્યાય –
આત્મા પોતાની શક્તિથી ત્રિકાળ શુદ્ધ છે, પણ વર્તમાન પર્યાય તેની બદલ્યા કરે છે. એટલે કે
શક્તિસ્વભાવે કાયમ ટકીને અવસ્થામાં ફેરફાર (પરિણમન) થયા કરે છે. અવસ્થામાં પોતે પોતાનું સ્વરૂપ ભૂલીને