: ૧૨૨ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૭૨ :
મિથ્યાત્વરૂપ મહાભૂલ ઉત્પન્ન કરે છે, તે ભૂલ અવસ્થામાં છે અને અવસ્થા બદલી જતી હોવાથી તે ભૂલ સાચી
સમજણ દ્વારા પોતે ટાળી શકે છે. અવસ્થામાં ભૂલ કરનાર જીવ પોતે જ છે તેથી પોતે જ તે ભૂલ ટાળી શકે છે.
– સાચી સમજણ કરવી –
જીવ પોતાના સ્વરૂપને ભૂલ્યો હોવાથી અજીવને પોતાનું માને છે અને તેથી પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ, બંધ
થાય છે. સાચી સમજણ વડે સમ્યગ્દર્શન કરતાં અજીવથી અને વિકારથી ભિન્ન પોતાનું સ્વરૂપ તેના લક્ષમાં આવે
છે અને તેથી પુણ્ય–પાપ–આસ્રવ–બંધ ક્રમે ક્રમે ટળીને સંવર, નિર્જરા, મોક્ષ થાય છે, માટે સૌથી પ્રથમ સ્થૂળ અને
સૂક્ષ્મ બંને પ્રકારના મિથ્યાત્વને સાચી સમજણવડે ટાળીને આત્માના સ્વરૂપની યથાર્થ શ્રદ્ધા કરીને સમ્યગ્દર્શન
વડે, પોતાના સ્વરૂપની મહાન ભ્રમણાનો અભાવ કરવો.
– ક્રિયા અને ગ્રહણ – ત્યાગ –
સાચી સમજણ વડે સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન કરતાં જ સંવર–નિર્જરારૂપ ધર્મ શરૂ થઈ જાય છે; અનંત
સંસારના મૂળરૂપ મિથ્યાત્વનો ધ્વંસ થાય છે; અનંત પર વસ્તુઓથી પોતાને લાભ–નુકસાન થાય એવી માન્યતા
ટળતાં અનંત રાગ–દ્વેષની અસત્ ક્રિયાનો ત્યાગ થયો અને જ્ઞાનની સત્ ક્રિયાનું ગ્રહણ થયું. આ જ સૌથી પ્રથમ
ધર્મની સત્ ક્રિયા છે, આ સમજ્યા વગર ધર્મની ક્રિયા જરાપણ હોઈ શકે નહીં. દેહ તે જડ છે, તે દેહની ક્રિયા
સાથે ધર્મનો કાંઈ સંબંધ નથી.
આત્માનો સ્વભાવ કેવો છે, તેની વિકારી તથા અવિકારી અવસ્થા કેવા કેવા પ્રકારની થાય છે, અને
વિકારી અવસ્થા વખતે કેવા નિમિત્તનો સંયોગ હોય તથા અવિકારી અવસ્થા વખતે કેવા નિમિત્તો છૂટી ગયાં
હોય તે જાણવું જોઈએ; આ માટે સ્વ–પરના ભેદજ્ઞાનપૂર્વક નવતત્ત્વનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ.
– સમ્યગ્દર્શન – સમ્યગ્જ્ઞાન –
પ્રશ્ન:– આત્માને સમ્યગ્જ્ઞાન કઈ ઉમરે અને કઈ દશામાં પ્રગટી શકે?
ઉત્તર:– ગૃહસ્થદશામાં આઠવર્ષની ઉમરે પણ સમ્યગ્જ્ઞાન થઈ શકે છે. ગૃહસ્થ દશામાં આત્મભાન કરી શકાય
છે. પહેલાંં તો બરાબર નિઃશંક સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું જોઈએ, સમ્યગ્દર્શન થતાં જ સમ્યગ્જ્ઞાન થાય છે અને
સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન થયા પછી સ્વભાવના પુરુષાર્થવડે વિકાર ટાળીને અવિકારી દશા જીવ પ્રગટ કર્યા વગર રહે
નહિ, ઓછા પુરુષાર્થના કારણે કદાચ વિકાર ટળતાં વાર લાગે તો પણ તેના દર્શન જ્ઞાનમાં મિથ્યાપણું નથી.
– નિશ્ચય અને વ્યવહાર –
આત્માનું સાચું જ્ઞાન થતાં જીવને એમ નક્કી થાય છે કે–મારો સ્વભાવ શુદ્ધ નિર્દોષ છે છતાં મારી અવસ્થામાં
જે વિકાર અને અશુદ્ધતા છે તે મારો દોષ છે, પણ તે વિકાર મારૂં ખરૂં સ્વરૂપ નથી માટે તે ટાળવા યોગ્ય છે. જ્યાં
સુધી મારૂં લક્ષ કોઈ બીજી વસ્તુમાં કે વિકારમાં રહેશે ત્યાં સુધી અવિકારી દશા થશે નહિ, પણ જ્યારે તે સંયોગ અને
વિકાર ઉપરથી મારૂં લક્ષ ખસેડીને હું મારા શુદ્ધ અવિકારી ધુ્રવસ્વરૂપમાં લક્ષને ટકાવી રાખીશ ત્યારે વિકાર ટળીને
અવિકાર દશા થશે. મારૂં જ્ઞાનસ્વરૂપ નિત્ય છે અને રાગાદિ અનિત્ય છે, એકરૂપ જ્ઞાનસ્વરૂપના આશ્રયમાં રહેતાં
રાગાદિ ટળી જાય છે. અવસ્થા–પર્યાય તો ક્ષણિક છે અને તે ક્ષણેક્ષણે ફરી જાય છે તેથી તેના આશ્રયે જ્ઞાન સ્થિર
રહેતું નથી પણ તેમાં વૃત્તિ ઉઠે છે માટે અવસ્થાનું લક્ષ છોડવું જોઈએ, અને ત્રિકાળી શુદ્ધસ્વરૂપ ઉપર લક્ષ સ્થાપવું
જોઈએ; બીજી રીતે કહીએ તો નિશ્ચય સ્વભાવ ઉપર લક્ષ કરીને વ્યવહારનું લક્ષ છોડવાથી શુદ્ધતા પ્રગટે છે.
– સમ્યગ્દર્શનું ફળ –
ચારિત્રની શુદ્ધતા એક સાથે સંપૂર્ણ પ્રગટી જતી નથી, પણ ક્રમે ક્રમે પ્રગટે છે. જ્યાં સુધી અપૂર્ણ શુદ્ધદશા રહે
છે ત્યાં સુધી સાધકદશા કહેવાય છે. શુદ્ધતા કેટલી પ્રગટે? કે પહેલાંં સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન કરીને જે આત્મસ્વભાવ
પ્રતીતમાં આવ્યો છે તે સ્વભાવના મહિમાવડે જેટલા જોરથી તે સ્વદ્રવ્યમાં એકાગ્રતા કરે તેટલી શુદ્ધતા પ્રગટે છે.
આથી શુદ્ધતાનું પહેલું પગથિયું શુદ્ધાત્માની પ્રતીત અર્થાત્ સમ્યગ્દર્શન છે. સમ્યગ્દર્શન પછી પુરુષાર્થ વડે ક્રમેક્રમે
સ્થિરતા વધારીને અંતે પૂર્ણ સ્થિરતા વડે પૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રગટ કરીને મુક્ત થઈ જાય છે અને સિદ્ધદશામાં અક્ષય અનંત
આત્મ સુખનો અનુભવ કર્યા કરે છે. મિથ્યાત્વ ટાળીને સમ્યગ્દર્શન કર્યું તેનું જ આ ફળ છે.
– ઉત્પાદ – વ્ય – ધુ્રવ –
પ્રશ્ન:– દ્રવ્ય ત્રિકાળી ટકનાર છે તેનો કદી નાશ થતો નથી અને તે કદી બીજા દ્રવ્યમાં ભળી જતું નથી
તેની શું ખાતરી? દૂધ વગેરે વસ્તુઓનો નાશ થતો તો દેખાય છે? અથવા દૂધ વસ્તુ પલટીને દહીં વસ્તુરૂપ થઈ
જાય છે તો પછી એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યમાં નથી ભળતું એમ કેમ કહી શકાય?
ઉત્તર:– વસ્તુસ્વરૂપનો એવો સિદ્ધાંત