: ચૈત્ર : ૨૪૭૨ : આત્મધર્મ : ૧૧૧ :
શાશ્વત સુખનો માર્ગ દર્શાવતું માસિક
વર્ષ : ૩ : ચૈત્ર :
અંક : ૬ ૨૪૭૨
ક્રમબદ્ધ પર્યાય અને વ્યવહાર
[પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવનાં વ્યાખ્યાનમાંથી
સમયસાર: ૨૪૭૨: માગશર: સુદ ૧૦]
વસ્તુની પર્યાય ક્રમબદ્ધ જ થાય છે. ક્રમબદ્ધ પર્યાયમાં ફેર પાડવા કોઈ સમર્થ નથી.
પ્રશ્ન:– વસ્તુની પર્યાય ક્રમબદ્ધ જ છે ત્યારે પુરુષાર્થ કરવાનો ન રહ્યો ને?
ઉત્તર:– ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધા કોણે કરી? ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધા શા વડે કરી?
ક્રમબદ્ધની શ્રદ્ધા કરનાર જીવ બધાય પદાર્થોથી ઉદાસ થઈ ગયો અને પરનું લક્ષ છોડીને
જ્ઞાનને સ્વમાં એકાગ્ર કર્યું. હવે સ્વ વસ્તુમાં પણ ક્રમબદ્ધ પર્યાય જ છે, તે સ્વની ક્રમબદ્ધ
પર્યાય ક્યાંથી આવે છે? પર્યાયમાંથી આવતી નથી પણ વસ્તુમાંથી આવે છે, તેથી વસ્તુદ્રષ્ટિ
થઈ. વસ્તુદ્રષ્ટિ થયા વગર ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધા હોય નહિ.
ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધા થતાં પરમાંથી તો ઉદાસ જ થઈ ગયો–જ્ઞાતા જ રહી ગયો,
હવે સ્વની જે ક્રમબદ્ધ પર્યાય થાય છે તે સ્વભાવમાંથી જ આવે છે અને સ્વભાવમાં વિકાર
નથી માટે વિકાર તે મારૂં સ્વરૂપ નથી; આ રીતે વિકારરહિત વસ્તુસ્વભાવની જેને શ્રદ્ધા થઈ
તેને જ ક્રમબદ્ધપર્યાયની વાત બેઠી છે અને તેમાં જ અનંત પુરુષાર્થ છે.
એક ક્રમબદ્ધપર્યાયના સિદ્ધાંતમાંથી જ આત્મા આખો ભગવાન સિદ્ધ થઈ થાય છે.
એક ક્રમબદ્ધપર્યાયના સિદ્ધાંતને જાણતાં તેમાં બધું આવી જાય છે. ‘ક્રમબદ્ધ’ કહેતાં અનેક
પર્યાય લક્ષમાં આવે છે એટલે બધી પર્યાયોનો પિંડ તે વસ્તુ છે તેમાંથી જ પર્યાય પ્રગટે છે
એમ પ્રતીત કરતાં પર પદાર્થ ઉપર કે વિકાર ઉપર કે પર્યાય ઉપર દ્રષ્ટિ ન રહી, પણ વસ્તુ
ઉપર દ્રષ્ટિ ગઈ. વસ્તુ દ્રષ્ટિમાં અનંત વીર્ય આવે છે અને તે જ વીર્ય આગળ વધીને પૂરૂં થતાં
કેવળજ્ઞાન થાય છે.
ક્રમબદ્ધ પર્યાયની શ્રદ્ધા કરવામાં કેટલું વીર્ય આવ્યું? જગતના જેટલા પદાર્થો છે તે
બધાયની પર્યાય ક્રમબદ્ધ થાય છે, તે કોઈ પદાર્થોનું હું કાંઈ ન કરૂં, અને મારી પર્યાય મારા
દ્રવ્યમાંથી ક્રમબદ્ધ થાય છે માટે મારે કોઈ પરદ્રવ્યનો આધાર નહિ; બસ, આ ભેદવિજ્ઞાન
પ્રગટી ગયું.
મારી પર્યાયનો આધાર દ્રવ્ય છે એમ જેને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થઈ તેણે (૧) પરથી પોતાને
જુદો જાણ્યો (૨) વિકારથી મારી પર્યાય પ્રગટતી નથી એમ જાણ્યું અને (૩) સ્વભાવદ્રષ્ટિ
થતાં ઉણીદશા જેટલો પણ હું નહિ એમ પૂરા સ્વભાવનું જ જોર આવ્યું. પૂરા સ્વભાવના જોરે
અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન થાય જ; માટે ક્રમબદ્ધ પર્યાયની પ્રતીતમાં તો કેવળજ્ઞાન લેવાનો
પુરુષાર્થ સમાયેલો છે.
આ વાત સ્વભાવની છે, સ્વભાવથી જ આ વાત બેસે તેમ છે, કુતર્કથી બેસે તેમ
નથી. સ્વભાવના પરિણમનમાં જો આ વાત ન બેસે અને ન રુચે તો સ્વની દ્રઢતામાં પુરુષાર્થ
વળ્યો નથી; પુરુષાર્થ જ્યારે સ્વની દ્રઢતામાં ન વળ્યો ત્યારે તે ક્યાંક પરની રુચિમાં અટક્યો
છે એટલે તેને ભવની શંકા રહે જ છે. સ્વભાવની ક્રમબદ્ધ પર્યાયની પ્રતીતમાં મોક્ષની
નિઃસંદેહ ખાતરી થઈ જાય છે કેમકે સ્વભાવના પરિણમનથી જ મોક્ષ થાય છે. [પાછળ]