: ૧૨૬ : આત્મધર્મ : વૈશાખ : ૨૪૭૨ :
– જ્ઞાન ગોષ્ટિ –
[વીર સં. ૨૪૭૧ માં ઉનાળાની રજા દરમિયાન જૈનદર્શન શિક્ષણવર્ગના વિદ્યાર્થીઓએ કરેલા
પ્રશ્નોત્તર: આ પહેલાંંનાં ૧ થી ૬૮ પ્રશ્નોત્તર આત્મધર્મ અંક ૨૯ માં આપવામાં આવ્યા છે.]
૬૯. પ્રશ્ન–કુદેવ–કુગુરુની ભક્તિ કરવાથી જીવને શું લાભ થાય?
ઉત્તર–કુદેવ–કુગુરુની ભક્તિ કરવાથી જીવને કાંઈ જ લાભ ન થાય પણ મહાન અજ્ઞાનને લીધે
મિથ્યાત્વને પોષણ આપીને અનંત સંસારમાં રખડે.
૭૦. પ્ર–અગૃહીત મિથ્યાત્વનું ફળ શું? અને ગૃહીત મિથ્યાત્વનું ફળ શું?
ઉ–બંનેનું ફળ સંસાર જ છે; અગૃહીત મિથ્યાત્વ અનાદિથી ચાલ્યું આવે છે, ગૃહીત મિથ્યાત્વ નવું ગ્રહણ
કરેલું છે. અને તે ગૃહીત મિથ્યાત્વ અગૃહીત મિથ્યાત્વને પોષણ આપે છે.
પ્ર–મિથ્યાજ્ઞાન અને સમ્યગ્જ્ઞાન વચ્ચે શું તફાવત છે?
ઉ–મિથ્યાજ્ઞાન તે સંસારનું કારણ છે, સમ્યગ્જ્ઞાન તે મોક્ષનું કારણ છે. અનાદિથી જીવને મિથ્યાજ્ઞાન છે, જે
જીવ સાચી સમજણ કરે તેને સમ્યગ્જ્ઞાન થઈને અલ્પ કાળમાં મોક્ષ થાય. મિથ્યાજ્ઞાની જીવ સદાય ‘પુણ્યથી ધર્મ થાય
અને શરીરાદિનું હું કરી શકું’ એમ માને છે પણ સમ્યગ્જ્ઞાની જીવ કદાપી ‘પુણ્યથી ધર્મ થાય કે શરીરાદિની ક્રિયા હું
કરી શકું’ એમ માનતા નથી, આ જ મિથ્યાત્વ અને સમ્યગ્જ્ઞાન વચ્ચે આકાશ–પાતાળ જેવડો મહાન તફાવત છે.
૭૨. પ્ર–જેને સુચારિત્ર હોય અને જેને કુચારિત્ર હોય તેમને ગૃહીત મિથ્યાત્વ હોય કે નહિ?
ઉ–જેને સુચારિત્ર હોય તેને તો મિથ્યાત્વ હોય જ નહિ, અને જેને કુચારિત્ર હોય તેમાં કોઈને ગૃહીત
મિથ્યાત્વ હોય અને કોઈને ન પણ હોય.
૭૩. પ્ર–ગૃહીત મિથ્યાત્વ છુટવાથી સમ્યગ્દર્શન થઈ શકે કે નહિ?
ઉ–ના, ફક્ત ગૃહીત મિથ્યાત્વ છુટવાથી જ સમ્યગ્દર્શન થઈ શકતું નથી, પહેલાંં ગૃહીત મિથ્યાત્વ છોડીને
જો આત્માની સાચી સમજણ કરે તો જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે. ગૃહીત મિથ્યાત્વ છોડીને પણ જો સાચા દેવ–ગુરુ–
શાસ્ત્ર તરફ જ રોકાઈ જાય પણ પોતાના આત્માની સાચી સમજણ ન કરે તો તેને સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. અને
અગૃહીત મિથ્યાત્વ ટળતું નથી. ગૃહીત અને અગૃહીત બંને મિથ્યાત્વ ટાળે તેને જ સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
૭૪. પ્ર–પહેલાંં ગૃહીત મિથ્યાત્વ ટળે કે અગૃહીત?
ઉ–પહેલાં ગૃહીત મિથ્યાત્વ ટાળ્યા વગર કદી પણ અગૃહીત મિથ્યાત્વ ટળે નહિ. કોઈને ગૃહીત અને
અગૃહીત બંને સાથે પણ ટળી જાય; પરંતુ અગૃહીત ટળે અને ગૃહીત ન ટળે એમ તો કદાપી ન બને; જેને ગૃહીત
મિથ્યાત્વ હોય તેને અગૃહીત મિથ્યાત્વ પણ હોય જ.
૭૫. પ્ર–એક જીવ કોમળ વસ્તુ વડે પૂંજે છે અને એમ માને છે કે મને આ ક્રિયાથી ધર્મ થાય છે, તે જ
વખતે બીજો જીવ લડાઈ લડે છે અને તેને આત્માની ઓળખાણ છે કે પુણ્ય–પાપ મારૂં સ્વરૂપ નથી–તો આ બે
જીવોમાંથી તે વખતે કોને વધારે પાપ થતું હશે?
ઉ–જે જીવ પૂંજવાની ક્રિયાથી ધર્મ માને છે તે જીવને વધારે પાપ છે કેમકે પૂંજણી તે તો જડની ક્રિયા છે
અને જડની ક્રિયાનો પોતાને કર્તા માને છે તેથી તેને તે વખતે મિથ્યાત્વનું મહાપાપ બંધાય છે. પરની ક્રિયાનો હું
કર્તા નથી અને પુણ્ય–પાપથી મને ધર્મ નથી એમ સમજનાર જ્ઞાની જીવને લડાઈ વખતે પણ મિથ્યાત્વનું મહાપાપ
તો બંધાતું જ નથી; સાચી શ્રદ્ધા હોવાને લીધે લડાઈ વખતે પણ તેને આત્મભાન વર્તે છે અને અજ્ઞાનીને સાચી
શ્રદ્ધા નહિ હોવાથી પૂંજતી વખતે પણ તે સંસાર જ વધારી રહ્યો છે. સાચી સમજણ વગર આત્માને કોઈ રીતે
લાભ થાય નહિ અને આત્માની અણસમજણ જેટલું નુકશાન આત્માને બીજી કોઈ રીતે થતું નથી.
૭૬. પ્ર–“આ શરીર જીવને દુઃખી કરે છે” આ વાક્યમાં કાંઈ ભૂલ છે?
ઉ–તે વાક્ય ખોટું છે. ખરેખર શરીર જીવને દુઃખી કરતું જ નથી પણ શરીર પ્રત્યેનો જીવનો મોહભાવ છે
તે જ જીવને દુઃખી કરે છે. જીવને સુખ–દુઃખ પોતાનાં જ ભાવથી થાય છે, પણ શરીરથી સુખ–દુઃખ થતું નથી.
૭૭. પ્ર–રાગદ્વેષ વધારે નુકશાન કરે કે રાગ–દ્વેષને પોતાનાં માનવાં તે?
ઉ–રાગ–દ્વેષને પોતાનાં માનવાં તે જ સૌથી વધારે નુકશાનનું કારણ છે. રાગ–દ્વેષ તે તો ચારિત્રનો દોષ
છે અને રાગ–દ્વેષને પોતાનાં માનવા તે શ્રદ્ધાનો દોષ છે, શ્રદ્ધાનો દોષ સર્વ દોષનું મૂળ છે.
અનુસંધાન પાન–૧૨૯