કરવામાં આવે છે.
જ્ઞાનમાં આચાર્યદેવ લઈ લ્યે છે. સર્વજ્ઞનું કેવળજ્ઞાન પોતાની પર્યાયમાં તરવરે છે, આખા કેવળજ્ઞાનને પ્રતીતમાં
લઈ લીધું છે. જ્ઞાનમાં અધૂરાશ છે તેથી સૂત્રનું નિમિત્ત આવે છે, પરંતુ અહીં તો કેવળજ્ઞાન તરફના જોરથી
આચાર્યદેવ કહે છે કે અમે તો પૂરા કેવળજ્ઞાનને જ માનીએ છીએ, અપૂર્ણતાને અમે પ્રતીતમાં લેતા જ નથી.
અમારો સ્વભાવ પૂરો છે અને સ્વભાવની અવસ્થા પણ પૂરી જ છે, એમ અમે સામાન્ય–વિશેષને અભેદપણે
પ્રતીતમાં લઈએ છીએ. આચાર્ય ભગવાનના અંતરમાં પૂર્ણતા તરફનું ઘણું જોર છે.
તેનાથી જુદું જ છે, જ્ઞાન તે પૌદ્ગલીક શબ્દબ્રહ્મરૂપે નથી, વાણીના શબ્દો અને આત્માનું જ્ઞાન એ બંને જુદાં છે.
શબ્દથી અને શબ્દ તરફના વલણથી જ્ઞાન નથી થતું, અને ખરેખર તો તે પરને જાણતું પણ નથી. નિશ્ચયથી જ્ઞાન
પોતાની વર્તમાન તાકાતને જ સ્વયં જાણે છે અને તે પોતે એકલું સંગ–વિકારરહિત છે અને જ્યારે જ્ઞાન
પરાશ્રયરહિત સ્વસન્મુખ થયું ત્યારે જ સૂત્રને નિમિત્ત કહેવાણાં અને તે જ્ઞાનને ‘શ્રુતજ્ઞાન’કહેવાણું.... પરંતુ જો
જ્ઞાન નિમિત્તનું લક્ષ છોડીને સ્વસન્મુખ ન થાય તો તેને શ્રુતનું નિમિત્તપણું પણ ન લાગે....જ્ઞાન હોય તો શ્રુતને
નિમિત્ત કહેવાયને! પણ જ્યાં જ્ઞાન જ નથી ત્યાં શ્રુતનો ઉપચાર કોને લગાડવો? જો ઉપાદાન સ્વયં હોય તો
બીજાને નિમિત્ત કહેવાય, પણ જ્યાં ઉપાદાન જ સ્વયં નથી ત્યાં પછી બીજી ચીજને નિમિત્ત કોનું કહેવું?
‘નિમિત્ત’ એવું નામ તો ઉપાદાનની અપેક્ષા રાખીને છે.... જ્યારે જ્ઞાનમાં સ્વસન્મુખ દશા થઈ ત્યારે તેને શ્રુતનું
નિમિત્ત લાગુ પડ્યું અને તેથી શ્રુતજ્ઞાન કહેવાણું....પરંતુ શ્રુતના કારણે જ્ઞાન થતું જ નથી. શ્રુત અને ભગવાનની
સાક્ષાત્ વાણી એકકોર રહી જાય અને તેનું લક્ષ છૂટીને આત્મામાં એકાગ્રતાથી જ્ઞાનમાં કેવળજ્ઞાનદશા
થાય....આમાં નિમિત્ત શું કરે? જે એકલા સૂત્રના જ લક્ષમાં રોકાણો છે તેને તો સૂત્ર જ્ઞાનનું નિમિત્તરૂપ પણ
નથી પરંતુ જ્યારે સૂત્રનું લક્ષ છોડી દઈને જ્ઞાનમાં એકાગ્ર રહી ગયો ત્યારે તેને જ્ઞાનનું નિમિત્ત કહેવાયું....જુઓ
તો ખરા, ઉપાદાન–નિમિત્તની સ્થિતિ! શાસ્ત્રમાં ઘણે ઠેકાણે વ્યવહાર રત્નત્રયને નિશ્ચયરત્નત્રયીનું કારણ
કહેવાય છે–પરંતુ ક્યારે? ઉપરની જેમ સમજવું કે જ્યાંસુધી વ્યવહારરત્નત્રયમાં અટક્યો છે ત્યાંસુધી તો તે
વ્યવહારને નિશ્ચયરત્નત્રયના નિમિત્ત તરીકે પણ કહેવાતો નથી, પરંતુ જ્યારે પોતે વ્યવહારનું લક્ષ છોડીને
નિશ્ચયરત્નત્રય પ્રગટાવે ત્યારે તે વ્યવહારરત્નત્રયને નિમિત્તરૂપ કહેવાય છે. વ્યવહારનું લક્ષ છોડયા પછી
વ્યવહારને નિમિત્તરૂપ કહેવાય છે.
કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરું કે જે કેવળજ્ઞાન નિમિત્ત વગરનું છે આમ આચાર્યદેવની ભાવના છે....અત્યારે નિમિત્તનો
નકાર કરીને તેનું લક્ષ છોડી દઊં છું એકલા સ્વભાવના લક્ષે કેવળજ્ઞાન થશે ત્યારે તે કેવળજ્ઞાનમાં બધું જણાશે કે
“પૂર્વે આ નિમિત્ત હતું.”
માટે જ્ઞાનના ભેદને ગૌણ કરીને અનુભવપણે બંને સરખાં જ છીએ–એમ કહીએ છીએ. અહા, આવો જ
આત્મસ્વભાવ છે, તેની પ્રતીતમાં કેવળજ્ઞાનની શંકાનું સ્થાન છે જ ક્યાં? ભવનું સ્થાન ક્યાં છે? સ્વભાવમાં
શંકા નથી તેમ ભવ પણ નથી. અહીં સ્વભાવદ્રષ્ટિની નિઃશંકતાનું જોર છે, જેને અવસ્થાના ભેદ ઉપર વજન છે
તેને નિમિત્ત ઉપર દ્રષ્ટિ છે. અહીં તો સ્વભાવ પૂરો જ છે તેની પૂર્ણતાની અસ્તિ કબુલીને અપૂર્ણતાની નાસ્તિ
કબુલે છે. પૂર્ણ સ્વરૂપની અખંડ પ્રતીત અને અનુભવના પુરુષાર્થના જોરમાં, પર્યાયમાં અપૂર્ણતા છે તેની નાસ્તિ
કબૂલે છે અને પૂર્ણતા નથી તેની અસ્તિ