: ભાદ્રપદ : ૨૪૭૨ : આત્મધર્મ : ૧૯૭ :
કાળ=કાળી પર્યાય, રાતી
પર્યાય, ભારે, હલકી, વગેરે પોતાની
પર્યાય સમયે સમયે થાય છે તે
તેનો સ્વકાળ છે; પરમાણુરૂપે તેઓ
અનાદિ અનંત ટકનારાં છે.
ભાવ=પોતામાં અનંતગુણો
રહેલાં છે તે તેનો સ્વભાવ છે.
દરેક દ્રવ્યના સ્વચતુષ્ટય
બીજાથી તદ્ન જુદા હોવાથી એક
દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યમાં કાંઈ કરી શકતું
નથી.
૩૧. પ્ર. –શ્રી સમયસાર કોણે
રચ્યું?
ઉ. –શ્રી કુંદ કુંદ આચાર્ય
ભગવાને લગભગ ૨૦૦૦ વર્ષ
પહેલાંં શ્રી સમયસારની રચના
૪૧૫ સૂત્રોમાં કરી છે. તેઓ મહાન
સંત નિર્ગ્રંથમુનિ હતા.
૩૨. પ્ર. –તે શાસ્ત્રનું નામ
‘સમય પ્રાભૃત’ કેમ રાખ્યું?
ઉ. –સમય પ્રાભૃત એટલે
સમયસાર રૂપી ભેટણું. જેમ રાજાને
મળવા ભેટણું આપવું પડે છે તેમ
પોતાની પરમ ઉત્કૃષ્ટ આત્મદશા
સ્વરૂપ પરમાત્મદશા પ્રગટ કરવા
સમયસાર–જે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્રસ્વરૂપ આત્મા તેની
પરિણતિરૂપ ભેટણું આપ્યે
પરમાત્મદશા–સિદ્ધદશા–પ્રગટ થાય
છે; તેનો ઉપાય આ શાસ્ત્રમાં
બતાવ્યો હોવાથી તેને
‘સમયપ્રાભૃત’ કહેવાય છે.
વળી આ શાસ્ત્રને ‘સમયસાર’
પણ કહેવાય છે. સમયસાર એટલે
શુદ્ધઆત્મા. આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને
બતાવનાર હોવાથી આ શાસ્ત્રને
‘સમયસાર’ કહેવાય છે.
૩૩. પ્ર. –સમયસારની પ્રથમ
ટીકા કોણે રચી?
ઉ. –શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય દેવે
આજથી લગભગ ૧૦૦૦ વર્ષ
પહેલાંં સમયસારની ‘આત્મખ્યાતિ’
નામની ટીકા ૪૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ રચી
છે.
૩૪. પ્ર. – ‘આત્મખ્યાતિ’ નો અર્થ
શું?
ઉ. –આત્મખ્યાતિ એટલે આત્માની
પ્રસિદ્ધિ. આત્માનો જેવો શુદ્ધ સ્વભાવ
છે તેવો જ શુદ્ધપર્યાયમાં પ્રગટી જાય
તેનું નામ ‘આત્મખ્યાતિ’ છે. આ ટીકા
શુદ્ધાત્મસ્વભાવને પ્રસિદ્ધ કરનારી
હોવાથી તેનું નામ ‘આત્મખ્યાતિ’ છે.
૩૫. પ્ર. –શ્રી અમૃતચંદ્રઆચાર્યદેવ
પોતાના આત્માની પરમશુદ્ધિ ક્યારે,
શા માટે, કોની પાસે અને કયા લક્ષે
માગે છે?
ઉ. –સમયસારની ટીકા કરતાં ત્રીજા
કળશમાં આચાર્ય દેવ કહે છે કે આ
સમયસારની (શુદ્ધાત્માની અને
ગ્રંથની) વ્યાખ્યા કરતાં મારા
આત્માની પરમ વિશુદ્ધિ થઈ જાઓ.
જો કે મારી અનુભૂતિમાં શુદ્ધતા
પ્રગટી છે તો પણ હજી હું સાધક છું
અને પૂર્ણ શુદ્ધતા નથી, મારી પરિણતિ
રાગ વડે નિરંતર મલિન થઈ રહી છે,
માટે તે ટળીને મારી પરિણતિમાં પરમ
વિશુદ્ધિ પ્રગટો–એમ આચાર્યદેવ સંપૂર્ણ
શુદ્ધદશાની માગણી કરે છે.
આચાર્ય દેવે પોતાની પૂર્ણ શુદ્ધતા
કોઈ બીજા પાસે માગી નથી પરંતુ
પોતાના સ્વભાવમાંથી જ પૂર્ણ શુદ્ધતા
માગી છે. આ ટીકા કરતાં મારા જ્ઞાનમાં
જે શુદ્ધાત્મસ્વભાવનું ઘોલન થશે તે
ઘોલનવડે જ મારી પરમવિશુદ્ધિ પ્રગટી
જશે–એમ આચાર્યદેવ શુદ્ધાત્મા તરફના
વલણના જોરથી કહે છે.
આચાર્યદેવે વિકારના લક્ષે પૂર્ણ
શુદ્ધતા નથી માગી પરંતુ કહ્યું છે કે–
‘દ્રવ્ય–દ્રષ્ટિથી હું શુદ્ધચૈતન્યમાત્ર મૂર્તિ
છું’ એ રીતે પોતાના શુદ્ધચૈતન્ય માત્ર
સ્વભાવના લક્ષે આચાર્યદેવે પૂર્ણ
શુદ્ધતાની ભાવના કરી છે.
૩૬. પ્ર. –પરમ વિશુદ્ધિ એટલે
શું?
ઉ. –સંપૂર્ણ કેવળજ્ઞાનમય,
રાગરહિત આત્માની પવિત્ર દશા
તે પરમ વિશુદ્ધિ છે.
૩૭. પ્ર. –વિશુદ્ધિની શરૂઆત
ક્યારે થાય?
ઉ. –દ્રવ્યકર્મ, નોકર્મ અને
ભાવકર્મ રહિત સર્વ પ્રકારે શુદ્ધ
એવા આત્મસ્વભાવની સમજણ
કરતાં સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે,
ત્યારથી વિશુદ્ધિની શરૂઆત થાય
છે, અને તેરમા ગુણસ્થાને જ્ઞાન
વગેરે ગુણોની પૂર્ણ શુદ્ધતા ઉઘડી
જવાથી ત્યાં ‘પરમવિશુદ્ધિ’ થઈ
કહેવાય છે.
૩૮. પ્ર. –અનુભાવ અને
અનુભાવ્ય એટલે શું?
ઉ. –જડ કર્મોની ઉદયરૂપ
અવસ્થા તે ‘અનુભાવ’ છે; અને
આત્મામાં પોતાનું સ્વલક્ષ ચૂકીને
જે રાગાદિ વિકારભાવ થાય તે
‘અનુભાવ્ય’ છે.
૩૯. પ્ર. –પૂર્વે સરસ્વતીની
મૂર્તિ નો અર્થ સમ્યગ્જ્ઞાન કર્યો
હતો, તેનાં બીજાં નામો કયા છે?
ઉ. –સરસ્વતીની મૂર્તિ જ્ઞાનરૂપ
તથા વચનરૂપ છે તેથી તેનાં નામો
વાણી, ભારતી, શારદા, વાગ્દેવી
(વચનોમાં સર્વશ્રેષ્ટ) વગેરે છે.
૪૦. પ્ર. –આત્માની
બંધપર્યાયને કોનું નિમિત્ત છે?
ઉ. –મોહ નામના કર્મનું.
૪૧. પ્ર. –કર્મ તો આત્માને
કાંઈ જ કરતાં નથી છતાં
બંધપર્યાયમાં તેને કેમ નિમિત્ત
કહ્યાં?
ઉ. –કર્મ આત્માને કાંઈ જ
કરતાં નથી એ વાત સાચી છે.
પરંતુ