: ૨૦૬ : આત્મધર્મ : ભાદ્રપદ : ૨૪૭૨ :
શ્રદ્ધાના જોરને લીધે તેને અંશે શુદ્ધતા વધતી જ જાય છે, તેના ઉપચારથી શુભરાગને પણ વ્યવહારધર્મ
તરીકે કહેવામાં આવે છે, એટલે પરમાર્થે તે ધર્મ નથી એમ લક્ષમાં રાખીને સમજવું. પરંતુ જેને
રાગરહિતસ્વભાવનું લક્ષ જ નથી અને એકલા રાગમાં જ ધર્મ માની બેઠો છે એવા જીવના શુભરાગને તો
ઉપચારથી પણ ધર્મ કહેવાતો નથી. નિશ્ચયનું જ્યાં ભાન હોય ત્યાં રાગાદિમાં ઉપચારરૂપ વ્યવહાર હોય, પરંતુ
નિશ્ચય વગરનો વ્યવહાર હોતો નથી.
આ રીતે નિશ્ચયધર્મ અને વ્યવહારધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું, પરંતુ બંને પ્રકારના ધર્મનું મૂળિયું તો
સમ્યગ્દર્શન જ છે, સમ્યગ્દર્શન પછી જ તે બંને પ્રકારના ધર્મ હોય છે, પરંતુ સમ્યગ્દર્શન વગર એકેય પ્રકારનો
ધર્મ હોતો નથી.
(અનુસંધાન પાન ૧૯૩ થી ચાલુ)
જીવો જ પોતાના જ્ઞાનવડે નહિ સમજે ત્યાં તું શું કરીશ? માટે પરજીવોની ખાતર પોતાને ભવની
ભાવના કરવી તે મહા મિથ્યાત્વદશા અને સંસારની તીવ્ર રુચિ છે, પણ તેમાં પરોપકાર જરાય નથી. હજી જે
પોતે જ સત્ય સમજ્યો નથી તે અન્યને સત સમજવામાં નિમિત્ત પણ શી રીતે થશે?
પર જીવો અનંત છે તેમનું ગમે તે થાવ, તેઓ સમજો કે ન સમજો પણ હું મારા ભાવમાં સમજીને અને
પર જીવો પ્રત્યેનો વિકલ્પ પણ ટાળીને અલ્પકાળમાં મુક્તિ પામીશ, પરને કારણે મારે ભવ હોઈ જ ન શકે એમ
જ્ઞાની તો પોતાના ભવરહિતપણાની જ નિઃશંક ભાવના કરે છે.
“અમને તો સમ્યગ્દર્શન થયું છે, અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ મોક્ષ પામે જ એમ ભગવાને કહ્યું છે, તેથી અમારો તો
મોક્ષ થઈ જશે, પણ કોઈક જીવના કારણે જો થોડો વખત રાગ કરવો પડે કે ભવ કરવો પડે તો ભલે થાય, થવા
દ્યોને” . –એમ માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ અનંત સંસારી છે. સમ્યગ્દર્શન થાય તેને ભવની ઈચ્છા કે રાગની ભાવના
હોય જ નહિ.
તેવી જ રીતે કોઈ એમ ભાવના કરે કે–અમુક જીવ મારો મિત્ર છે અને મને તેના ઉપર બહુ પ્રીતિ છે માટે
તેને સમજાવવા ખાતર હમણાં વિકલ્પ તોડવો નથી, પણ રાખવો છે, એકાદ ભવ ભલે થાય પણ તેને સમજાવ્યા
પછી વિકલ્પ તોડીને કેવળજ્ઞાન લઈશ! જો અત્યારે હું વિકલ્પ તોડીને કેવળજ્ઞાન લઉં તો પછી મારા વિકલ્પ
વગર તેને કોણ સમજાવશે? –આમ ભાવના કરનાર તદ્ન પરાધીનદ્રષ્ટિવાળો, સ્વભાવના પુરુષાર્થની ના
પાડનારો છે. અરે ભાઈ! જેણે એક પણ પર જીવને ખાતર રાગ કરીને એક ભવમાં અટકવાનું માન્યું તેના
અભિપ્રાયમાં અનંત જીવો ખાતર અનંત ભવ કરવાનો ભાવ પડ્યો જ છે. જ્ઞાનીને શુભરાગ તો આવે પરંતુ તે
રાગ તેઓ પર જીવની ખાતર રાખવા માગતા નથી, તેમજ તેને એક ક્ષણ પણ રાખવાનો અભિપ્રાય નથી. જો
આ જ ક્ષણે સર્વ રાગ તોડીને કેવળજ્ઞાન થાય તો મારે કોઈ રાગ રાખવો નથી.
વળી હે ભાઈ! ‘પરને સમજાવવા ખાતર હમણાં વિકલ્પ તોડવો નથી પણ રાખવો છે’ –એમાં તેં શું
કહ્યું? અરે... તેં તારી પરમ શુદ્ધ કેવળજ્ઞાનદશાની ના પાડી. જેણે કેવળજ્ઞાનની એક સમયને માટે પણ ના પાડી
તેણે ત્રિકાળ શુદ્ધસ્વભાવનો જ અનાદર કર્યો અને રાગનો જ આદર કર્યો, તે અનંત સંસારી છે. ભાઈ રે! જો
આત્મભાન હોય અને જો આ જ ક્ષણે તારાથી કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થાય તો પ્રગટ કર. સામા જીવની જો પાત્રતા
હશે તો, તારા વિકલ્પ વગર પણ દિવ્યધ્વનિના ધોધ છૂટશે અને સમોસરણ રચાશે. તેથી, પરને કારણે વિકાર
કરવા જેવો છે અથવા તો કોઈ પણ વિકલ્પ રાખવા જેવો છે એવો અભિપ્રાય છોડી દેવો જોઈએ, અને
ભેદવિજ્ઞાનની જ અછિન્ન ધારાએ ભાવના કરવી જોઈએ, તે જ મોક્ષનું કારણ છે.
(અનુસંધાન પાન ૨૦૭ થી ચાલુ)
રાગને ઘટાડવો તે મંદકષાય છે, તે મંદકષાય પણ આત્માનું સ્વરૂપ નથી પણ હિંસાભાવ છે. મંદકષાય
આત્માનું સમ્યગ્દર્શન પ્રગટવાનું સાધન નથી પણ પ્રજ્ઞા જ (ભેદજ્ઞાન જ) એક માત્ર સાધન છે. જે જીવને
ભેદજ્ઞાનવડે સ્વ–પરની ભિન્નતાનું ભાન થયું તે જીવને સર્વ પરદ્રવ્યોમાં સુખ બુદ્ધિ ઉડી ગઈ એટલે તેને કષાયની
મંદતા તો હોય જ. જેણે પરમાં સુખબુદ્ધિ ટાળી તેણે પર પ્રત્યેના રાગમાં પણ સુખબુદ્ધિ છોડી. પર જીવને બચાવવાની
શુભ લાગણી તે પણ હિંસા છે. ધિક્કાર આ રાગને! આ શુભરાગ વડે પણ મારી પર્યાય હણાય છે. મારી અવસ્થામાં
પુરુષાર્થ હીણો છે; પણ સ્વભાવથી હું પરિપૂર્ણ છું–આવી ઓળખાણ વગર સાચી અહિંસા હોઈ શકે નહિ.