આવે તેને એવી નિઃશંકદશા થાય કે હવે અવતાર નથી. આ વાત અંતરથી સમજવાની છે, બહારથી કે શુભભાવથી આ
સમજાય તેવું નથી.
આ સમયસારમાં આચાર્યદેવ સમ્યગ્દર્શનનું જ માહાત્મ્ય દર્શાવે છે. અનંતકાળથી અનંતભવમાં સાચા સ્વભાવની
અને પ્રતીત આવતી નથી. સ્વભાવનું માહાત્મ્ય કર્યા વગર સમ્યગ્દર્શન થાય નહિ, અને સમ્યગ્દર્શન વગર મોક્ષનો ઉપાય
થાય નહિ.
ફટકડી અને સાકરના સ્વાદ વચ્ચેનો વિવેક માખી પણ કરે છે, અને ફટકડીને છોડીને સાકર ઉપર બેસે છે, રસને
જેમનામાં હિત–અહિતનો વિવેક કરવા જેટલી જ્ઞાનશક્તિ છે એવા મનુષ્યોને સ્વભાવ અને વિકારના સ્વાદના ભેદ પાડતાં
કેમ ન આવડે? સ્વભાવનો સ્વાદ નિરાકૂળ છે અને વિકારનો સ્વાદ દુઃખદાયક આકુળતામય છે. પાપનો રસ તીવ્ર દુઃખરૂપ
છે અને પુણ્યનો રસ પણ દુઃખ જ છે, આત્માનો સ્વાદ તે બન્નેથી જુદી જાતનો સુખરૂપ છે. જેમ સમુદ્રના પાણીમાં વસનારી
માછલીને જમીન ઉપર આવતાં દુઃખ થાય અને અગ્નિમાં પડતાં તો ઘણું જ દુઃખ થાય. તેમ અનાકુળ સ્વરૂપ જ્ઞાનસમુદ્ર
આત્મા છે, તેના અનુભવમાંથી ખસીને શુભભાવમાં આવવું તે માછલીને પાણીમાંથી જમીન ઉપર આવવાની જેમ, દુઃખ રૂપ
જ છે અને અશુભભાવમાં જવું તે તો, માછલીને અગ્નિમાં પડવાની જેમ, અત્યંત દુઃખરૂપ છે. આમ પુણ્ય–પાપ બન્નેથી
રહિત ત્રિકાળ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માની પ્રતીત કરવી તે જ સમ્યગ્દર્શન છે.
સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ સમજાવતાં શ્રીગુરુ કહે છે કે–હે શિષ્ય! ત્રિકાળ એકરૂપ જ્ઞાનમય ભાવ તે જ તારો સ્વભાવ
દ્રષ્ટિથી અનુભવ કર, તેથી તને તારો શુદ્ધ સ્વભાવ પ્રતીતિમાં આવશે અને સમ્યગ્દર્શન થશે. જ્ઞાનીઓને સાધક દશામાં
વિકારભાવ હોય પરંતુ, તે ક્ષણિક અભૂતાર્થ છે એમ જ્ઞાનીઓ જાણતા હોવાથી તેઓને તેનું માહાત્મ્ય હોતું નથી, પણ વિકાર
રહિત ભૂતાર્થ સ્વભાવનું જ માહાત્મ્ય હોય છે. જેટલો ભાવ સ્વભાવમાંથી પ્રગટે તેટલો જ ભાવ મારો, પણ સ્વભાવથી
ખસીને પરના લક્ષે જે કોઈપણ વિકારભાવ પ્રગટે તે મારો ભાવ નથી આમ જ્ઞાનીને સ્વભાવ ભાવ અને વિકાર ભાવ વચ્ચે
ભેદજ્ઞાન વર્તે છે, તે જ સમ્યગ્દર્શન છે. ધર્મ તો ધર્મી એવા આત્મામાં છે, એ આત્માને યથાર્થપણે જાણવો તે જ સમ્યગ્દર્શન
છે. સ્વપ્નેય પણ જે ભેગાં નથી એવા શરીરાદિનાં કામ સહેલાં લાગે તથા વિકારી ભાવો કરવા સહેલા લાગે અને તેમાં હોંશ
આવે પણ જો પરથી અને વિકારથી ભિન્ન ચૈતન્ય સ્વભાવને ન જાણ્યો અને તે પ્રત્યેનો ઉત્સાહ ન આવ્યો તો ફરીથી
સ્વપ્નેય આવા સુયોગનો ભેટો નહિ થાય. અને જો ચૈતન્યનો મહિમા લાવીને તેને જાણ્યો તો કૃતકૃત્ય થઈ, ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ
આરાધના કરીને અલ્પકાળે સિદ્ધ થઈ જશે.
એટલી જ શ્રદ્ધા રાખીએ તો સમ્યગ્દર્શન છે કે નહિ? ત્યારે શ્રીગુરુ તેનો ઉત્તર આપે છે કે–“આત્મા ચૈતન્ય છે”
એટલું જ માત્ર માનવાથી સમ્યગ્દર્શન નથી કેમકે એવું તો અન્ય મતિ પણ માને છે. માટે પ્રથમ નવ તત્ત્વો યથાર્થપણે
જાણીને, તેમાંથી શુદ્ધ જીવતત્ત્વની પ્રતીતથી જ સમ્યગ્દર્શન છે. અરે ભાઈ! સંસારના અનેક પ્રકારના કામોમાં
હોશિયારી બતાવો છો અને તેમાં અનેક પડખાં સમજવા માટે ઘણો કાળ ગાળો છો, તો હવે આત્માની અપૂર્વ
સમજણ કરવામાં ‘અઘરું લાગે છે’ એમ કહીને પુરુષાર્થહીન થવું તે યોગ્ય નથી. ફક્ત ‘હું ચૈતન્ય’ એટલું જ માનીને
થાકીને બેસી જવું તે નહિ પાલવે, પણ જેમ છે તેમ બધા પડખેથી નિર્ણય કરવો પડશે; બધા પડખેથી નિર્ણય કરીને
પછી શુદ્ધ ચૈતન્ય સ્વભાવની શ્રદ્ધા કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો પૂર્ણ સ્વભાવને સ્વીકારે છે, પૂર્ણ સ્વભાવના જોરે તેઓ પુરુષાર્થની વૃદ્ધિ જ ભાળે છે. કાળ પાકશે