ः ११८ः आत्मधर्मः ४२
व्यवहार वच्चे आवे छे ते व्यवहारने मोक्षमार्ग तरीके जे अज्ञानी माने छे तेनी आ दलील छे. –३८–
हवे उपादान तेनी (–निमित्तनी) दलीलनुं खंडन करे छे–
छोर ध्यानकी धारणा मोर योगकी रिति;
तोर कर्मके जालको जोर लई शिवप्रीति. ३९.
अर्थः–उपादान कहे छे के ध्याननी धारणाने छोडीने, योगनी रीतने समेटीने, कर्मनी जाळने तोडीने, जीव
पोताना पुरुषार्थ वडे शिवपदनी प्राप्ति करे छे.
अरे निमित्त! भेदनो विकल्प ऊठे तेने तुं मोक्षनुं कारण कहे छे परंतु ते तो बंधनुं कारण छे, ज्यारे ते
विकल्पने जीव छोडे छे त्यारे ज मोक्ष थाय छे. सम्यग्दर्शन पछी ध्याननो विकल्प आवे छे परंतु ते छोडीने मुक्ति
थाय छे, ते विकल्प राखीने कदी मुक्ति थई शकती नथी. ध्याननी धारणा छोडीने एटले के ‘स्वभावमां ठरुं’ एनो
विकल्प ऊठे ते विकल्प छोडीने अभेदस्वरूपमां ठरतां केवळज्ञान अने मोक्ष थाय छे; माटे एकला उपादानना जोरथी
ज कार्य थाय छे, परंतु निमित्तथी कार्य थतुं नथी. अहीं उपादान ते निश्चय अने निमित्त ते व्यवहार ए रीते लीधुं छे.
स्वभावमां एकाग्रतारूप अभेद परिणति ते निश्चय छे, ते ज उपादान छे, ते ज मोक्षनुं कारण छे अने भेदरूप
विकल्प ऊठे ते व्यवहार छे, ते निमित्त छे, ते मोक्षनुं कारण नथी. ध्याननी धारणा छोडवाथी केवळज्ञान थाय छे, तेम
ज केवळज्ञान थया पछी पण मन, वचन, कायाना योगनुं कंपन होय छे ते पण मोक्षनुं कारण नथी, ते योगनी
क्रियाने मचकोडीने–मरडीने मोक्ष थाय छे.
मन, वचन, काया तरफना विकल्पने तोडी–मरडीने अने कर्म तरफना वलणने तोडीने, स्वरूपनी अंदर
पुरुषार्थ करी रागथी छूटीने अभेदस्वरूपमां ठरतां केवळज्ञान अने छेवटे मुक्ति थाय छे.
उपादाने स्वभाव तरफथी दलील करीने निमित्तनी पराधीनपणानी दलील तोडी नाखी.
आ रीते ३९ दोहा सुधी उपादान निमित्ते साम सामी दलीलो करी, ते बंनेनी दलीलोने बराबर जाणीने
सम्यग्ज्ञानरूपी न्यायाधीश चूकादो आपे छे के–उपादान आत्मा तरफथी स्वाश्रित वात करनार छे अने निमित्त
आत्माने पराश्रित बतावे छे. तेमां आत्माने अने दरेक वस्तुओने स्वाधीन बतावनार उपादाननी वात तद्न साची
ज छे अने आत्माने तथा दरेक वस्तुओने पराधीन बतावनार निमित्तनी वात तद्न खोटी छे, माटे निमित्तनो
पराजय थाय छे.
निमित्तपक्षवाळा तरफथी छेवटनी अपील करवामां आवे छे के–निमित्तनी वात खोटी केम! अने निमित्तनो
पराजय केम! जुओ, अमे बधा अहीं सत्समागमे आव्या तेथी अमने सारा भाव थया अने जो घरे होईए तो
आवा सारा भाव न थाय. सारूं निमित्त मळ्युं तेथी सारा भाव थया, माटे निमित्तनुं कंईक बळ राखो!
उपादान ते अपीलनुं खंडन करे छे के–भाई रे, पोताना फेरववाथी पोताना भाव फर्या छे परंतु निमित्तने
लीधे कोईना भाव फर्या नथी. उपादानना काममां निमित्तनुं कांई ज–अंशमात्र पण बळ नथी. उपादानना काममां
तो निमित्तनी नास्ति छे. उपादाननी बहार ज ते लोटे छे, परंतु उपादानमां ते प्रवेशतुं नथी तेम ज दूरथी पण ते
कांई ज असर, मदद के प्रेरणा आपतुं नथी. कोई एम कहे के “निमित्त उपादानने कांई करतुं नथी परंतु जेवुं निमित्त
आवे तेने अनुसार उपादान स्वयं परिणमे छे”–तो ए वात पण तद्न मिथ्या अने वस्तुने पराधीन बतावनारी
छे. निमित्त होय ते अनुसार उपादान परिणमतुं नथी–परंतु उपादान पोते पोतानी ताकातथी स्वाधीनपणे ज
परिणमे छे.
सत्समागमना निमित्तनो संयोग थयो माटे तमारा भाव सुधार्या–एम नथी. सत्समागमनुं निमित्त होवा
छतां कोई जीवने पोताना भावमां साची वात न बेसे अने ऊल्टो सत्नो विरोध करीने दुर्गति जाय– केमके
उपादानना भाव स्वतंत्र छे.
सत् निमित्तनो संग होवा छतां उपादान पोते स्वयं जागृति न करे तो साचुं समजाय नहि अने जे साचुं
समजे छे ते सौ पोताना उपादाननी जागृति करीने ज समजे छे. श्री भगवानना समवसरणमां करोडो जीवो वाणी
सांभळता होय, त्यां वाणी तो बधाने माटे सरखी ज छे छतां जे जीवो पोताना उपादाननी जागृति करी जेटलुं
समज्या ते जीवोने तेटलुं निमित्त कहेवाणुं; कोई बार अंगनुं ज्ञान करे तो तेने बार अंग माटे भगवाननी वाणीनुं
निमित्त कहेवाय, कोई जराय न समजे तो तेना माटे जराय निमित्त न कहेवाय, कोई ऊंधुंं समजे तो तेनी ऊंधी
समजणमां निमित्त कहेवाय.