vaishAkha2473 129
tathA nokarmono kartA tathA bhoktA kahevo te bIjo nayAbhAs chhe.
bhAvArtha–jIvane mUrtik karmo tathA nokarmono kartA tathA bhoktA kahevo te bIjo nayAbhAs chhe. trevIs
prakAranI pudgalavargaNAomAnthI pAnch prakAranI vargaNAono AtmA sAthe sambandh chhe; temAnthI AhAravargaNA,
taijasavargaNA, bhAShAvargaNA ane manovargaNA nokarmarUpe pariName chhe, ane karmavargaNA karmarUpe pariName chhe.
uparanI gAthAmAn kahelA nayAbhAsapaNAno khulAso
नाभासत्त्वसिद्ध स्यादपसिद्धांततो नयस्यास्य।
सदनेकत्वे सति कलि गुणसंक्रांतिः कुत प्रमाणाद्वा।।५७३।।
गुणसंक्रातिमृते यदि कर्त्ता स्यात्कर्मणश्च भोक्तात्मा।
सर्वस्य सर्वसंकरदोषः स्यात् सर्वशून्यदोषश्च।।५७४।।
anvayArtha–(अपसिद्धांततः) apasiddhAnt hovAthI (अस्य नयस्य) A upar kahelA nayanun (आभासत्त्वं)
nayAbhAsapaNun (असिद्धं न स्यात्) asiddha nathI, kem ke (सत् अनेकत्वे सति) vastune anekapaNun hovAthI arthAt
jIv ane karmo judA judA hovAthI (किल) kharekhar–nishchayathI (कुतः प्रमाणात् वा) kayA pramANavaDe
(गुणसंक्रातिः) (temanAmAn) guNonun sankramaN thaI shake? (be judI vastuonA guNonun ekabIjAmAn sankramaN thaI shake
nahi.) ane (यदि) jo (गुणसंक्रातिं ऋते) guN–sankramaN vagar ja (आत्मा) AtmA (कर्मणः) karmono (कर्ता
च भोक्ता स्यात्) kartA tathA bhoktA thAy to (सर्वस्य सर्वसंकरदोषः) badhA padArthomAn sarva–sankaradoSh (च
सर्वशून्यदोषः) temaj sarva–shUnyadoSh (स्यात्) AvI paDashe.
bhAvArtha– jIvane karmAdikano kartA tathA bhoktA kahenArA nayamAn nayAbhAsapaNun asiddha kahI shakAtun nathI;
kAraN ke jIv ane karma–nokarmarUp pudgal bhinna bhinna dravya chhe. bhinna dravyane bhinna dravyanun kartA–bhoktA kahenAro
je nay chhe temAn, ‘tadguN samvignAn’ evA nayanA lakShaNanun bahirbhUtapaNun (–abhAv) hovAthI, apasiddhAntapaNun chhe;
kem ke guNonA sankramaN vagar kartA–bhoktApaNun banI shakatun nathI arthAt kartA ane bhoktApaNun hovAne mATe guNomAn
pariNaman hovun joIe (–jo ek dravyanA guNonun bIjA dravyanA guNorUpe pariNaman thAy to ja ek dravya bIjA
dravyanun kartA–bhoktA thaI shake; parantu tem banI shakatun nathI.) jo sankramaN vagar ja–arthAt ek dravyanA guNonun bIjA
dravyanA guNarUpe pariNaman thayA vagar ja koI ek dravyane koI bIjA dravyanun kartA tathA bhoktA mAnavAmAn Avashe to
game te ek dravya game te bIjA dravyanun kartA–bhoktA thaI jashe ane kartA–bhoktApaNAno koI niyam raheshe nahi.
jIvane karma vagereno kartA–bhoktA kahevAmAn bhramanun kAraN ane tenun samAdhAn
अस्त्यत्र भ्रमहेतुर्जी वस्याशुद्धपरिणतिं प्राप्य।
कर्मत्वं परिणमते स्वयमपि मूर्तिमद्यतो द्रव्यम्।।५७५।।
इदमत्रं समाधानं कर्त्ता यः कोपि सः स्वभावस्य।
परभावस्य न कर्त्ता भोक्ता व तन्निमित्तमात्रेऽपि।।५७६।।
anvayArtha– (यतः मूर्तिमत् द्रव्यं) kem ke mUrtimAn evun pudgal dravya (स्वयं अपि) potAnI meLe ja,
(जीवस्य अशुद्धपरिणतिं प्राप्य) jIvanI ashuddha pariNatine pAmIne (arthAt jIvanI ashuddhapariNatinI hAjarImAn),
(कर्मत्वं परिणमते) karmarUpe pariNamI jAy chhe–(अत्र भ्रम हेतु अस्ति) te ahIn bhramanun kAraN chhe. (अत्र इदं
समाधान) tenun samAdhAn ahIn A pramANe chhe ke (यः कोऽपि कर्ता) je koI paN kartA chhe te (सः स्वभावस्य)
potAnA svabhAvano ja kartA chhe, parantu–(तन्निमित्तनात्रेऽपि) te nimittamAtra hovA chhatAn paN– (परभावस्य)
parabhAvano (न कर्त्ता वा भोक्ता) kartA ke bhoktA nathI.
bhAvArtha– jIvane karmAdikono kartA tathA bhoktA kahevA sambandhI je bhram chhe tenun kAraN A pramANe chhe ke–
kArmaNavargaNArUp pudgalo karmapaNAne prApta thAy temAn jIvanI ashuddhapariNati nimittamAtra chhe; tethI lokone evo bhram thAy
chhe ke jaD karmono kartA jIv chhe. paN kharekhar jIvanI ashuddha pariNati karmarUp pariNamanamAn phakta nimittamAtra chhe; karmono
kartA karma ja chhe. phakta nimittamAtrapaNAthI tenun kAI paN kartApaNun jIvane AvI jatun nathI. kem ke je koIpaN kartA hoy chhe te
potAnA svabhAvano ja kartA hoy chhe. phakta nimittamAtrapaNAthI koI paN padArtha parabhAvano kartA thaI shakato nathI.
have A kartA–bhoktApaNA sambandhI draShTAnt Ape chhe.
भवति स यथा कुलालः कर्त्ता भोक्ता यथात्म भावस्य।
न तथा परभावस्य च कर्त्ता भोक्ता कदापि कलशस्य।। ५७७।।
anvayArtha– (स यथा) te kartA–bhoktApaNun A pramANe chhe ke, (यथा कुलालः) jem kumbhAr (आत्मभा–