ः 130 Atmadharma 43
वस्य) potAnA bhAvano (कर्ता भोक्ता भवति) kartA tathA bhoktA chhe (तथा परभावस्य कलशस्य) tem
parabhAvarUp ghaDAno (कर्ता च भोक्ता) kartA ke bhoktA to (कदापि न) koI paN samaye nathI.
bhAvArtha–jem kumbhAr kharekhar potAnA bhAvono kartA temaj bhoktA chhe, tem parabhAvarUp je ghaDo chhe teno
kartA ke bhoktA to te kadI paN thaI shakato nathI; parantu mATIne ja ghaDAnI kartA kahI shakAy chhe, kAraN ke yathArthapaNe
darek avasthAmAn darek dravya potAnI paryAyanun kartA chhe. ghaDo thayo tyAre kumbhAr to nimittamAtra chhe; tethI phakta
nimittamAtrapaNAthI temAn kartApaNAnun kathan thaI shakatun nathI.
kartA karmane tanmayapaNun hoy chhe em have khulAso kare chhe
तदभिज्ञानं च यथा भवति घटो मृत्तिकास्वभावेन।
अपि मृण्मयो घटः स्यान्न स्यादिह घटः कुलालमयः।। ५७८।।
anvayArtha–(तदभिज्ञान च) ane, kartA bhoktA–sambandhI je draShTAnt kahyun tenun udAharaN A pramANe chhe ke–
(यथा इह घटः) jem ghaDo (स्वभावेन मृत्तिका भवति) svabhAvathI mATIrUp chhe tethI (घटः) te ghaDo (मृण्मयः
अपि स्यात्) mATImay arthAt mATIrUp paN kahevAy chhe, (parantu mATInI jem) (घटः कुलालमयः न स्यात्)
kumbhAr may ghaDo kahevAto nathI.
bhAvArtha–pa77mI gAthAmAn kahelA kathanano khulAso A pramANe chhe ke–jem ghaDo svabhAvathI mATI svarUp chhe
tethI te ghaDo ‘mATImay’ kahI shakAy chhe, parantu tem ghaDAne kumbhAramay kahI shakAto nathI; athavA jevI rIte, upAdAnarUp
dharma potAnI paryAyamAn vyApak thaI jato hovAthI te upAdAn dharmane kartA mAnI shakAy, parantu upAdAnanI mAphak
nimittane paN kartA kahI shakAto nathI. jem ke–ghaDo mATImay chhe athavA ghaDAnun upAdAn kAraN mATInA paramANuonI
te samayanI ghaDArUp thavAnI lAyakAt chhe–tethI mATI kartA, kumbhAr nimittamAtra ane ghaDo kArya–e pramANe chhe. A
pramANe ahIn jem ghaDAne mATImay kahI shakAy chhe tem tene kumbhAramay kahI shakAto nathI.
have, ghaDAno kartA kumbhAr kahevAy chhe–e vagere je lokavyavahAr chhe te paN nayAbhAs chhe em darshAve chhe–
अथ चेद्धटकर्तासौ घटकारो जनपदोक्तिकेशोऽयम्।
दुर्वारो भवतु तदा कानो हार्नियदा नयाभासः।।५७९।।
artha– (असौ घटाकारः) A kumbhAr (घटकर्ता)–ghaDAno kartA chhe–(अयं जनपदोक्तिलेशः) evo
lokavyavahAr (दुर्वारः भवतु) durnivAr thaI jashe’ (यदा अथ चेत्) A pramANe jyAre shankAkAr kahe (तदा) tyAre
teno uttar A chhe ke–bhale, te lokavyavahAr durnivAr raho, (का ना हानिः) temAn amane (vastu svarUpane) shun hAni
chhe?–kem ke (नयाभासः) te lokavyavahAr nayAbhAs chhe.
bhAvArtha–jo kadAchitta Am kahevAmAn Ave ke ‘lokamAn ghaDAno kartA kumbhAr kahevAmAn Ave chhe, mATe ek
padArthano kartA bIjo padArtha thaI shake chhe’–to A kathanathI paN amArA kathanamAn kAI bAdhA AvatI nathI; kem ke jo
A prakAranA vyavahArane ame nay kahyo hot to amArA kathanamAn bAdhA Avat, parantu ame to tene nay na kahetAn
nayAbhAs kahIe chhIe. tethI ‘kumbhAr ghaDAno kartA chhe’ evA prakAranA lokavyavahAr nayAbhAs hovAne lIdhe amArA
kathanano bAdhak koI paN rIte thaI shakato nathI.
mATe jIvane karma vagere par padArthono kartA bhoktA kahevo te nayAbhAs ja chhe; temAn koI nay lAgu paDato
nathI. A pramANe bIjA nayAbhAsanun svarUp kahyun.
trIjA nayAbhAsanun svarUp
अपरे बहिरात्मानो मिथ्यावादं वदन्ति दुर्मतयः।
यदबद्धेपि परस्मिन् कर्ताभोक्ता परोपि भवति यथा।। ५८०।।
सद्वेद्योदयभावान् गृहधनधान्यं कलत्रपुत्रांश्च।
स्वयमिह करोति जीवो भुनक्ति वा स एव जीवश्च। ५८१।।
anvayArtha– (अपरे दुर्मतयः बहिरात्मनः) koI khoTI buddhivALA. mithyAdraShTi jIv (मिथ्यावादं वदन्ति)
A pramANe mithyA kathananun pratipAdan kare chhe ke–(यत् अबध्धे परस्मिन् अपि) jeo bandhane (ekapaNAne) prApta
nathI thatA evA parapadArthomAn paN (परः कर्ता अपि भोक्ता भवति) anya padArtha anya padArthano kartA tem ja
bhoktA thAy chhe, (यथा इह) jem ke–(सद्वेद उदयभावान्) sAtA vedanIy karmanA nimitte jemano sadbhAv chhe
evA (गृहधनधान्यं च कलत्र पुत्रान
) ghar, dhan, dhAnya, strI, putra, vagerene (जीवः स्वयं करोति) jIv svayam kare
chhe (वा) ane स एव जीवश्च भुनक्ति) vaLI te jIv temane bhogave chhe.
bhAvArtha– koI koI bahirAtmA mithyAdraShTi durmati jIv, jemanI sAthe kharekhar AtmAne koI prakAre ek–