128 Atmadharma 43
नाशंक्यं कारणमिदमेक क्षेत्रावगाहिमात्रं यत्।
सर्वद्रव्येषु यतस्थावगाहाद्भवेदतिव्याप्तिः।। ५६९।।
anvayArtha– (यत् इदं एकक्षेत्रावगाहिमात्रं) ahIn “te banne (–sharIr ane jIv) ekakShetrAvagAhI chhe,
mATe je A ekakShetrAvagAhIpaNun chhe te (कारणं) manuShyAdi sharIrane jIvanun kahevArUp vyavahAramAn kAraN thashe.” evI
(न आशक्यं) AshankA paN karavI nahi, (यतः) kem ke (सर्वद्रव्येषु) badhA dravyomAn (तथावगाहात्)
ekakShetrAvagAhapaNun hovAthI (अतिव्याप्तिः भवेत्) (uparyukta kathanamAn) ativyApti thaI jashe.
bhAvArtha–pa67–pa68 gAthAmAn kahelo apasiddhAntapaNAno doSh dUr karavA mATe ‘manuShyasharIr ane jIv e
banne ekakShetrAvagAhI chhe tethI temanAmAn ekapaNAno vyavahAr AvI shakashe’ evI AshankA karavI na joIe; kem ke
ek kShetramAn to chha ye dravyo rahe chhe, tethI jo ek kShetre rahevAthI ja ekapaNAno vyavahAr mAnasho to chhaye dravyomAn
ekatvapaNAno prasang AvI paDashe. mATe ekakShetrAvagAhIpaNAne lIdhe sharIrane jIvanun kahevAmAn ativyApti doSh
Ave chhe.
sharIr ane AtmAmAn bandhya bandhakabhAv chhe evI AshankA karavI na joIe
अप भवति बन्ध्यबन्धकभावो यदिवानयोर्न शंक्यमिति।
तदनेकत्वे नियमात्तद्वन्धस्य स्वतोप्य सिद्धत्वात्।।५७०।।
anvayArtha–(यदिवा) athavA “(अनयोः) sharIr ane AtmAmAn (बन्ध्यबन्धकभावो भवति)
bandhyabandhakabhAv chhe” (इति अपि न शंकयं) evI AshankA paN karavI na joIe, kem ke (नियमात
) niyamathI(तत् अनेकत्वे) te bannemAn anekapaNun hovAthI (arthAt sharIr ane AtmA judA hovAthI) (तद् बन्धस्य अपि) te
banneno bandh paN (स्वतः असिद्धत्वात्) svayam asiddha chhe.
bhAvArtha–sharIr ane AtmAmAn bandhyabandhakabhAvane kAraNe ekadharmIpaNun chhe evI AshankA paN karavI nahi; kem
ke be padArthomAn ekatvabuddhijanak sambandh visheShane bandh kahevAy chhe. sharIr ane AtmAmAn ekatvabuddhijanak sambandh na
hovAthI AtmA ane sharIramAn bandhyabandhakabhAv paN nathI. mATe koIpaN prakAre ekadharmIpaNun lagADIne sharIrane jIvanun
kahevun te sambandhamAn nayapaNun AvI shakatun nathI.
jIv ane sharIramAn nimitta–naimittik bhAv paN nathI
अथ चेदवश्यमेतन्निमित्तनैमित्तिकत्वमास्ति मिथः।
न यतः स्वयं स्वतो वा परिणममानस्य किं निमित्ततया।। ५७१।।
anvayArtha–(अथ चेत्) jo kadAchit em kahevAmAn Ave ke ‘(एतत् परस्पर) e bannemAn paraspar
(निमित्त नैमित्तिकत्वं) nimittanaimitikapaNun (अवश्यं अस्ति) avashya chhe’–to A prakAranun kathan paN (न)
barAbar nathI; (यतः) kem ke (स्वयं वा स्वतः) svayam athavA svata (परिणममानस्य) pariNamanArI vastune
(निमित्ततया) nimittapaNAthI (किं) shun phAyado chhe? arthAt svata pariNaman shIl vastune nimittakAraNathI kAI ja
prayojan nathI.
bhAvArtha–kadAchit em kahevAmAn Ave ke “sharIr ane jIvane ekakShetrAvagAhipaNAthI ke bandhyabandhakabhAvathI
bhale ek dharmIpaNun AvI shakatun nathI arthAt temAn nayanun ‘tadguNasamvignAn’ , ityAdi lakShaN lAgu pADIne nayapaNun
lAvI shakAtun nathI, to paN sharIr ane AtmAne paraspar nimittanaimittik bhAv chhe tethI te kAraNe sharIrane jIvanun
kahevun–e rIte temAn nayapaNun AvI jashe.” to teno uttar Am chhe ke–darek dravya svata pariNamanashIl chhe. to tene
mATe nimittanI shun jarUriyAt chhe? mATe, manuShya vagere sharIrane jIvanun kahevun temAn ekadharmIpaNun siddha na hovAthI ane
anekadharmIpaNun siddha hovAthI temanAmAn nayano vyavahAr karI shakAto nathI. tethI te nimitta–naimittik sambandhane paN
asadbhut vyavahAr kahI shakato nathI. mATe nimitta–naimittik sambandh nayAbhAs chhe.
A pramANe ek nayAbhAsanun svarUp kahyun, have bIjA nayAbhAsanun svarUp kahe chhe.
bIjA nayAbhAsanun svarUp
अपरोपि नयाभासो भवति यथा मूर्तस्य तस्य सतः।
कर्त्ता भोक्ता जीवः स्यादपि नोकर्म कर्म कृतेः।।५७२।।
anvayArtha–(अपरोऽपि नयाभासः भवति) bIjA nayAbhAs paN chhe, (यथा) jem ke–(तस्य
मूर्तस्यसतः) te mUrtik vastunA (नोकर्मकर्मकृतेः) nokarma tathA karmarUp kAryano (arthAt paramANuonI nokarma tathA
karmarUp avasthAno) (कर्ता अपि भोक्ता) kartA ane bhoktA (जीवः स्यात्) jIv chhe;–arthAt jIvane mUrtik karmo