132 Atmadharma 43
have chothA nayAbhAsanun svarUp kahe chhe
अयमपि च नयाभासो भवति मिथो बोध्यबोधसम्बन्धः।
ज्ञानं ज्ञेयगतं वा ज्ञानगतं ज्ञेयमेतदेव यथा।।५८५।।
anvayArtha–(अयं अपि च नयाभासः भवति) A paN nayAbhAs chhe ke–(मिथः) gnAn ane gneyane
paraspar (बोध्यबोधक सम्बन्धः) bodhyabodhak sambandha chhe, (यथा) jem ke (ज्ञानं ज्ञेयगतं) gnAn gneyagat chhe
(वा) ane (एतत् ज्ञेयं एव ज्ञानगतn
) te gney paN gnAnagat chhe.’bhAvArtha– gney–gnAyak sambandhane lIdhe gnAnane gneyagat kahevun tathA gneyane gnAnagat kahevA te paN nayAbhAs chhe.
samyagdraShTinI prashansA –
sajjan samyagdraShTinI prashansA karatAn shrI banArasIdAsajI kahe chhe ke–
bhed vignAn jagyo jinake ghaT shItal chitta bhayo jim chandan;
keli kare shiv mAragamen jagamAnhi jineshvar ke laghunandan.
satya svarUp sadA jinha ke pragaTayo avadAt mithyAt nikandan,
shAnt dashA tinakI pahichAn karai kar jori banArasI vandan.
(nATak samayasAr)
artha–jenA antaramAn bhedavignAnano prakAsh pragaT thayo chhe tenun hRuday chandan samAn shItaL thayun chhe, te
mokShamArgamAn krIDA–keli kare chhe ane A jagatamAn te jineshvar devanA laghunandan (yuvarAj) chhe.
samyagdarshan vaDe jenA AtmAmAn satya svarUp prakAshamAn thayun chhe ane mithyAtvanun nikandan kADhI nAkhyun chhe
evA samyagdraShTi bhavya AtmAnI shAntine joIne hun temane hAth joDIne namaskAr karun chhun–em banArasIdAsajI kahe chhe.
(A kAvyathI jaNAy chhe ke kavivaranun hRuday keTalun vishAL ane udAr chhe; temane koI vyaktinA pakShano moh
nathI, paN jemanA hRudayamAn AtmavignAnanA tarango uchhaLe chhe e ja temanA upAsya chhe. kAvyamAn ‘जिनेश्वर के
लघुनंदन’ e shailI ghaNI ja sundar ane gambhIr chhe...te prashansanIy chhe.)
(jain kaviyon kA ItihAs pA. pa2)–kavivar banArasIdAsajI
uparyukta kathan nayAbhAs kem chhe tenun kAraN
चक्षु रूपं पश्यति रूपगतं तन्न चक्षुरेव यथा।
ज्ञानं ज्ञेयमवैति च ज्ञेयगतं वा न भवति तज्ज्ञानम्।। ५८६।।
anvayArtha–(यथा चक्षु रूप पश्यति) jem Ankh rUpane dekhe chhe parantu (तत् चक्षुः एव रूपगतं न) te
Ankh ja pote rUpamAn praveshI jatI nathI, te ja pramANe (ज्ञानं ज्ञेयं अवैति च) gnAn gneyone jANe chhe to paN (तत्
ज्ञानं ज्ञेयगतं न वा भवति) te gnAn ja pote gneyomAn praveshI jatun nathI.
bhAvArtha– jem Ankh rUpane dekhe chhe, parantu teTalA mAtrathI te Ankh kAI rUpamAn praveshI jatI nathI, te ja rIte
gnAn gneyone jANe chhe, parantu teTalA mAtrathI te gnAn kAI gneyomAn praveshI jatun nathI. mATe, gneyagnAyak sambandhane lIdhe
gnAnane gneyagat kahevun te nayAbhAs chhe. ahIn granthakAre gneyane gnAnagat kahevA sambandhamAn jo ke lakhyun nathI, paN em
samajavun ke, jem gnAnano pravesh gneyomAn nathI tem gneyono paN gnAnamAn pravesh nathI.
upasanhAr
इत्यादिकाश्च बहवः सन्ति यथालक्षणा नयाभासाः।
तेषामयमुद्रेशो भवति विलक्ष्यो नयान्नयाभासः।। ५८७।।
anvayArtha–(इत्यादिकाः च बहवः) ityAdi bIjA paN ghaNA (यथालक्षणा नयाभासाः सन्ति)
potapotAnA lakShaN anusAr nayAbhAs chhe (और) ane (नयात् नयाभासः विलक्ष्यो भवति) nay karatAn
nayAbhAs vilakShaN hoy chhe (अयं तेषां उद्देशः) A teno (uparyukta sarva kathanano) udresh chhe arthAt nayathI je
viruddha lakShaNavALA hoy tene nayAbhAs kahevAy chhe.
bhAvArtha– ahIn chAr nayAbhAso varNavyA chhe; te sivAy, potapotAnAn lakShaN anusAr bIjA paN je anek
nayAbhAso chhe te sarvane nay samajavA na joIe paN nayothI viruddha lakShaNavALA hovAthI temane nayAbhAs jANavA
joIe. je nayanI samAn to mAlum paDe parantu jenAmAn ‘तद्गुणसंविज्ञान (vastunA potAnA guNane darshAvavun te)
‘ityAdi nayanun vAstavik lakShaN bandh besatun na hoy tene nayAbhAs kahe chhe.
jIvane paradravyo sAthe sambandh batAvanArA badhA kathano nayAbhAs chhe.
A pramANe samyaknayanun tathA mithyAnayanun svarUp batAvyun. * * *