ઃ ૧પ૮ઃ આત્મધર્મઃ ૪૪
ગાથા–૭૮
અર્થઃ– મોક્ષના કારણભૂત પરમ અહિંસારૂપી રસાયણ પ્રાપ્ત થયા પછી, કોઈ અજ્ઞાની જીવોના અસંગત
વર્તાવને દેખીને ધર્માત્માપુરુષોએ વ્યાકુળ થવું યોગ્ય નથી.
ભાવાર્થઃ– કોઈ જીવને હિંસા કરવા છતાં બાહ્યમાં અનુકૂળ સામગ્રી દેખીને અને પોતે અહિંસા ધર્મનું પાલન
કરતો હોવા છતાં પોતાને પ્રતિકૂળ સામગ્રી દેખીને અથવા તો મિથ્યાદ્રષ્ટિઓને હિંસામાં ધર્મ મનાવતા તથા તે
માન્યતાને પુષ્ટ કરતા દેખીને ધર્માત્મા પુરુષોએ અહિંસામય જિનધર્મથી (આત્મ સ્વરૂપના શ્રદ્ધા જ્ઞાન–ચારિત્રથી)
ચલાયમાન થવું યોગ્ય નથી.
એ ધ્યાન રાખવું કે વર્તમાનમાં હિંસક ભાવ કરતા જીવને કદાચ અનુકૂળ સામગ્રી હોય તો, તે તેના વર્તમાન
હિંસા ભાવનું ફળ નથી. હિંસાભાવના ફળમાં તો તે પોતે વર્તમાનમાં જ તીવ્ર આકુળતાનું દુઃખ વેદી રહ્યો છે તેના
શુદ્ધોપયોગનો ઘાત થાય છે, તથા તેના બાહ્ય ફળ તરીકે ભવિષ્યમાં નરકાદિ દુર્ગતિમાં જશે. વર્તમાન જે અનુકૂળતા
દેખાય છે તે પૂર્વ પુણ્યનું ફળ છે. તેવી જ રીતે કોઈ અહિંસક ધર્માત્માને કદાચ વર્તમાનમાં પ્રતિકૂળ સંયોગ દેખાય તો
તેનું કારણ વર્તમાન અહિંસાભાવ નથી પણ પૂર્વના અશુભ કર્મનો ઉદય છે. વર્તમાન જે શુદ્ધ અહિંસાભાવ છે તેના
ફળરૂપે તો તે જ વખતે અનાકુળતારૂપ સુખનું વેદન છે અને શુદ્ધોપયોગની વૃદ્ધિ થાય છે તથા તેના ફળમાં મોક્ષની
પ્રાપ્તિ છે અને તે શુદ્ધભાવ સાથે અપૂર્ણદશામાં જે શુભભાવરૂપ અહિંસા હોય છે તેનું ફળ સ્વર્ગ છે. માટે બાહ્ય
સામગ્રી ઉપરથી હિંસા અહિંસાનું માપ બિલકુલ થઈ શકે નહિં, પણ જીવના પોતાના ભાવ ઉપરથી જ તેનું માપ થાય
છે. તેનું ફળ પણ તે જ વખતે જીવને પોતાના ભાવમાં વેદાય છે.
ગાથા–૭૯
અર્થઃ– ભગવત્–ધર્મ અર્થાત્ જ્ઞાન સહિત ધર્મ સૂક્ષ્મ છે; ‘ધર્મના હેતુથી હિંસા કરવામાં દોષ નથી. એમ
ધર્મમૂઢતા વડે ભ્રમરૂપ હૃદય સહિત કદી પણ શરીરધારી જીવની હિંસા કરવી યોગ્ય નથી.
ભાવાર્થઃ– જ્યાં હિંસાબુદ્ધિ છે ત્યાં ધર્મ કદી પણ હોતો નથી.
ગાથા–૮૨
અર્થઃ– ‘ઘણા પ્રાણીઓના ઘાતવડે ઉત્પન્ન થયેલા ભોજન એક જીવના ઘાતથી ઉત્પન્ન થયેલું ભોજન સારૂં
છે’ એવા વિચારથી કદી પણ પાડા વગેરે મોટા જીવોની હિંસા કરવી જોઈએ નહિ.
ભાવાર્થઃ– ‘અન્ન વગેરેના આહારમાં અનેક જીવો મરે છે તેથી તેને બદલે એક મોટા જીવને મારીને ભોજન
કરી લેવું ઠીક છે’–એવો કુતર્ક કરવો તે પણ અજ્ઞાનતા જ છે; કેમ કે હિંસા કષાયપૂર્વક પ્રાણઘાતથી થાય છે,
એકેન્દ્રિયની અપેક્ષાએ પંચેન્દ્રિય જીવને દ્રવ્યપ્રાણ તથા ભાવપ્રાણ વધારે હોય છે તથા પંચેન્દ્રિય જીવનો ઘાત કરવાનો
ભાવ તે ઘણો તીવ્ર કષાય છે, તેથી તેમાં તીવ્ર હિંસા પાપ છે, એકેન્દ્રિય જીવના ઘાત કરતાં બેઈન્દ્રિય જીવને ઘાતવાના
ભાવમાં અસંખ્યાતગણું પાપ છે, તો પછી પંચેન્દ્રિય જીવને ઘાતવાનો જે ભાવ તેના પાપની તો વાત જ શું કરવી?
ગાથા–૮૩
અર્થઃ– “આ એક જ જીવને મારવાથી ઘણા જીવોની રક્ષા થાય છે”–એમ માનીને પણ હિંસક જીવોની હિંસા
કદી કરવી ન જોઈએ.
ભાવાર્થઃ– કોઈ જીવો ‘સિંહ, સર્પ, વીંછી વગેરે હિંસક પ્રાણીઓને મારી નાખવા જોઈએ’ એમ માને છે, તે
અજ્ઞાની જ છે. કેમકે જે જીવ હિંસાભાવ કરે છે તે પોતે અશુભ બંધનો ભાગીદાર થાય છે, તો પછી આપણે તેને
મારવાના ભાવ કરીને પાપનું ઉપાર્જન શા માટે કરવું?
કોઈ જીવ પર જીવને તો મારી શકતો નથી, પણ પર જીવોને મારી નાખવાનો ભાવ મિથ્યાત્વ તથા અનંત
સંસારના કારણરૂપ કષાયનો પોષક હોઈને જીવને પોતાને જ નુકશાન કરે છે. કોઈ પણ જીવ મારી નાખવા જેવો છે
એવી બુદ્ધિ તે સંકલ્પી હિંસા છે, અને તે હિંસાભાવ મિથ્યાદ્રષ્ટિને જ હોય છે, તે ભાવથી પોતાની જ મહાહિંસા થાય
છે. માટે હિંસક જીવોને પણ મારી નાખવાનો ભાવ છોડી દેવો જોઈએ.
ગાથા–૮૪
અર્થઃ– ‘ઘણા જીવોનો ઘાત કરનાર આ જીવ જો જીવતો રહેશે તો અધિક પાપ બાંધશે’ એવા પ્રકારે દયા
કરીને પણ હિંસક જીવને હણવો ન જોઈએ.
ગાથા–૮પ
અર્થઃ– વળી, ‘અનેક દુઃખોથી પીડિત થઈ રહેલા જીવને મારી નાખવાથી તે જલ્દી દુઃખથી મુક્ત થઈ જશે’
એવા પ્રકારની વાસનારૂપી તલવાર અંગીકાર કરીને દુઃખી જીવને પણ કદી મારવો ન જોઈએ.