પહેલાં અજ્ઞાનદશા વખતે જીવ નિમિત્તનું જોર માની રહ્યો હતો, અને હવે પોતાના સ્વભાવની યથાર્થ પ્રતીતિ થતાં
તેણે ઉપાદાન નિમિત્ત બંનેને સ્વતંત્ર જાણી લીધા અને પોતાની સ્વતંત્ર શક્તિને સંભાળીને સ્વયં સિદ્ધદશા પ્રગટ
કરી. ‘નિમિત્ત હારી ગયું’ એનો અર્થ એ છે કે અજ્ઞાનદશામાં નિમિત્ત ઊપર જ દ્રષ્ટિ હતી; જ્ઞાનદશા થતાં અજ્ઞાનનો
નાશ થયો અને નિમિત્તદ્રષ્ટિ ટળી ગઈ, તેથી ‘નિમિત્ત હાર્યું’ એમ કહ્યું છે. ૪૦.
સુખ અનંત ધ્રુવ ભોગવે અંત ન બરન્યો તાસ. ૪૧.
દુઃખ ભોગવતો, હવે સ્વભાવને ઓળખીને ઉપાદાન દ્રષ્ટિથી સ્વાધીનપણે સિદ્ધદશામાં સુખનો અનુભવ અનંતકાળ
કર્યા કરે છે; સિદ્ધદશા થયા પછી સમયે સમયે સ્વભાવમાંથી જ આનંદનો ભોગવટો થયા જ કરે છે. પોતાના સુખ
માટે જીવને શરીર પૈસા વગેરે પરદ્રવ્યની જરૂર નથી, કેમકે તે કાંઈ ન હોવા છતાં સિદ્ધ ભગવાન સ્વાધીનપણે સંપૂર્ણ
સુખી છે.
કોઈ આત્મા નથી કે જેનામાં ઉપાદાન સામર્થ્યની પૂર્ણતા ન હોય, તેમજ એવો કોઈ આત્મા નથી કે જેને નિમિત્ત
નથી. જેવું કાર્ય જીવ પોતે કરે તે વખતે તેને અનુકૂળ નિમિત્ત હોય જ છે, નિમિત્ત હોય છે ખરું, પણ ઉપાદાનના
કાર્યમાં તે કાંઈ પણ કરતું નથી. ઉપાદાન અને નિમિત્ત બંને અનાદિઅનંત છે. જે પોતાના ઉપાદાનની જાગૃતિ કરીને
ધર્મ સમજે તેને સત્ નિમિત્ત હોય છે અને જે જીવ ધર્મ ન સમજે તેને કર્મ વગેરે નિમિત્ત કહેવાય છે, સિદ્ધને પણ
પરિણમન વગેરેમાં કાળ, આકાશ વગેરેનું નિમિત્ત છે, અને જ્ઞાનમાં જ્ઞેય તરીકે આખું જગત્ નિમિત્ત છે અથવા તો
સ્વમાં નાસ્તિપણે આખું જગત્ નિમિત્ત છે. કોઈ પણ ઠેકાણે એકલું ઉપાદાન ન જ હોય. કેમકે જ્ઞાન સ્વ પરને
જાણવાના સામર્થ્યવાળું છે તેથી તે ઉપાદાન અને નિમિત્ત બંનેને જાણે છે;
करता नथी
શક્તિને ભૂલીને પરમાં ભીખ માગનાર ચોરાશીનો ભીખારી છે, પરલક્ષે તે ભીખારાપણું ટળે નહિ અને જીવ સુખી
થઈ શકે નહિ. જો પોતાના સ્વભાવની સ્વાધીનતાને પ્રતીતમાં લ્યે તો સર્વ પર દ્રવ્યોની ઓશિયાળ ટળી જાય અને
સ્વભાવનો સ્વાધીન આનંદ પ્રગટે.
સંભાળ તે જ દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે. પહેલાં ઉપાદાનસ્વભાવની શ્રદ્ધા કરી કે હું સ્વયં અનંત ગુણ
શક્તિનો પિંડ છું, પરથી છૂટો છું, મારે પરમાંથી કાંઈ જ લેવું નથી પણ મારા સ્વભાવમાંથી જ પ્રગટે છે. આવી પ્રતીત
અને જ્ઞાન કરીને પછી તે સ્વભાવમાં સ્થિરતા કરવી તે ઉપાદાનશક્તિની સંભાળ છે અને તે જ મોક્ષનું કારણ છે.