પ્રથમશ્રાવણઃ૨૪૭૩ઃ ૨૧૧ઃ
(પ) ખાલી જગ્યા પૂરોઃ (ક) આત્મા...નિત્ય છે,....પલટાય
(ખ) વૈરાગ્યાદિ...તો, જો સહ......
(ગ) ગમે તે ત્રણના શબ્દાર્થ આપોઃ
ક્રિયાજડ, પ્રેરણા, છદ્મસ્થ, અવગાહન.
(જૈન સિદ્ધાંત પ્રવેશિકા)
૩. પાંચમાંથી કોઈ પણ ચાર પ્રશ્નોના જવાબ લખોઃ ૧૨
(૧) જીવને કયા કયા લક્ષણવાળો માનીએ તો લક્ષણના ત્રણ દોષમાંથી એક એક દોષ આવી પડે?
(૨) સામાન્ય અગુરુલઘુત્વગુણ તથા વિશેષ અગુરુલઘુત્વગુણની વ્યાખ્યા આપી તે કોને કોને હોય તે લખો.
(૩) કોઈ પણ ત્રણની વ્યાખ્યા આપોઃ– (ક) સમુદ્ઘાત, (ખ) ચારિત્ર, (ગ) મનઃપર્યયજ્ઞાન, (ઘ)
લક્ષણ, (ડ) પ્રત્યભિજ્ઞાન.
(૪) ગુરુદેવની સ્તુતિવાળો શ્લોક અર્થ સહિત લખો.
(પ) (ક) જે દ્રવ્યોને અનાદિઅનંત સ્વભાવવ્યંજનપર્યાય હોય તેમનાં નામ લખો.
(ખ) જીવના સ્વભાવઅર્થ પર્યાયનું દ્રષ્ટાંત લખી તે કોને હોય છે તે જણાવો.
૪. નીચેના પદાર્થોમાંથી દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાય ઓળખી કાઢો. ૧૨
(૧) ધારણા, (૨) આત્મપ્રદેશોનું ચંચળ થવું, (૩) સૂક્ષ્મત્વ, (૪) ભાવેંદ્રિય, (પ) ખરબચડાપણું, (૬)
કષાય, (૭) જીવ, (૮) પરિણમનહેતુત્વ.
(ક) ઉપરના પદાર્થોમાંથી જે દ્રવ્ય હોય તેનું મુખ્ય લક્ષણ આપો.
(ખ) ઉપરના પદાર્થોમાંથી જે ગુણ હોય તે કયા દ્રવ્યનો છે તે જણાવો.
(ગ) ઉપરના પદાર્થોમાંથી જે પર્યાય હોય તે કયા દ્રવ્યના કયા ગુણનો, કેવો (વિકારી કે અવિકારી) પર્યાય
છે તે લખો.
ब વર્ગના પ્રશ્નોના જવાબ
પહેલા પ્રશ્નનો ઉત્તર
આ જીવ એક માત્ર પોતાના આત્માના સ્વરૂપના સાચા જ્ઞાન વિના જ અનંતકાળથી અનંત દુઃખ ભોગવી
રહ્યો છે. તેનો અનંતકાળ તો એકેન્દ્રિય નિગોદ અવસ્થામાં જ ગયો છે. ત્યાં અત્યંત મૂઢ અવસ્થાએ કરી અપાર
દુઃખને પામ્યો. વળી કોઈ મંદ કષાયરૂપ પરિણામના કારણે મનુષ્યાદિ ભવને પામ્યો તો ત્યાં પણ અનાદિ મિથ્યા
વાસનાના કારણે દેહને જ પોતાનું સ્વરૂપ માનવા લાગ્યો, અને દેહની સંબંધી એવી અન્ય વ્યક્તિઓમાં મા–બાપ–
સ્ત્રી–પુત્રાદિની કલ્પના કરી મમત્વ કરવા લાગ્યો. દેહમાં જ, અહંપણું હોવાથી તે દેહના રક્ષક તથા પોષક તરફ રાગ
કરવા લાગ્યો અને તેમાં વિઘ્ન કરનાર તરફ તે દ્વેષ કરવા લાગ્યો.
વળી ધર્મના બહાને કુળ પરંપરાના દેવ–ગુરુમાં જ મમત્વ કરવા લાગ્યો, નિજ પંથના ક્રિયા અને વેશને જ
મુક્તિનું કારણ માનવા લાગ્યો. “દેહનું હું કરી શકું, પર મને લાભ નુકશાન કરે, પરને હું લાભ નુકશાન કરી શકું,
પુણ્યથી ધર્મ થાય, વ્યવહાર કરતાં કરતાં નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત થાય, સારા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો સંયોગ હોય તો
જીવનો મોક્ષ થઈ જાય, નહિ તો રખડવું પડે, જીવને અનાદિથી કર્મ હેરાન કરે છે, તે કંઈ નરમ પડે તો ધર્મમાં બુદ્ધિ
લાગે.” આવી આવી મિથ્યા વાસનાના કારણે આ જીવ કદી સાચા આત્મસ્વરૂપના માર્ગે ચડયો નહિ પરંતુ સાચા
માર્ગથી નિરંતર દૂર રહ્યો. ફક્ત શુભ–અશુભ ભાવોના કારણે ચાર ગતિમાં ભ્રમણ કરીને અનંત દુઃખ પામતો રહ્યો.
હવે અનંત દુઃખથી મુક્ત થવા માટે જીવે સત્–સમાગમે આત્માના સાચા સ્વરૂપને ઓળખવું જોઈએ, જાણવું
જોઈએ. આ આત્મા દેહથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, અવિનાશી અને સ્વતંત્ર છે. આ જડ દેહ સાથે તેને કંઈ સંબંધ
નથી, તેથી જીવ તેનું કાંઈ કરી શકે નહિ. વળી અંદરમાં પરદ્રવ્યાનુસારે દયા–દાન–પૂજા–ભક્તિરૂપ શુભ કે હિંસા–
કામ–ક્રોધરૂપ અશુભ લાગણી થાય છે તે પણ જીવનું સ્વરૂપ નથી કેમકે તે ક્ષણિક વિકારી ઉપાધિ ભાવો છે. આ
પ્રમાણે દેહાદિ સંયોગોથી અને શુભાશુભ વિકારોથી ભિન્ન પોતાના ત્રિકાળી જ્ઞાન–દર્શનરૂપ સ્વભાવની જો જીવ શ્રદ્ધા
કરે તો તેને સર્વ પ્રથમ સમ્યગ્દર્શનરૂપ ધર્મ પ્રગટ થાય અને ત્યાર પછી સ્વરૂપમાં સ્થિરતા કરી અનુક્રમે સમસ્ત
રાગનો નાશ કરી વીતરાગ સર્વજ્ઞ થાય ત્યારે પોતાના સ્વાભાવિક નિર્મળ અનંત સુખને પામે. આજ અનંત દુઃખથી
મુક્ત થવાનો માર્ગ છે.
બીજા પ્રશ્નનો ઉત્તર
(૧) મતાર્થી જીવ તેને કહેવાય કે જે વસ્તુસ્વરૂપથી ઊલટી એવી પોતાની મિથ્યા માન્યતાને પકડી રાખે. તે
મતાર્થી જીવ ધર્મનું આરાધન મિથ્યા કલ્પનાએ કરે છે પરંતુ જ્ઞાની પુરુષોએ કહેલા સત્ય માર્ગને ધારતો નથી. આ
મતાર્થી જીવ દેવ–શાસ્ત્ર–ગુરુનું પણ કેવું વિપરીત સ્વરૂપ સમજે છે, તે કહીએ છીએ.