પૈસા, સ્ત્રી, માન, આબરૂ વગેરેની અનુકૂળતા હોય અને તેમાં સુખબુદ્ધિથી પોતાને સુખી જ માની લીધો હોય, તેવા
જીવો પોતાને દુઃખી માન્યા વગર દુઃખ ટાળવાનો ઉપાય જ કેમ કરે? આમાં પાત્રતાનું વર્ણન પણ આવી ગયું. કઈ
રીતે? શરીર, પૈસા વગેરેમાં જેને સુખ નથી ભાસતું, પણ સુખ કાંઇક એનાથી જુદું છે–એવો ભાસ થયો છે અને તેથી
શરીર, પૈસા, સ્ત્રી વગેરેમાંથી તીવ્ર રુચિ ટળી ગઈ છે અને સાચા સુખનો ઉપાય સમજવાનો કામી થયો છે; એ રીતે,
જેને સંસારમાં દુઃખ લાગ્યું છે ને તેનાથી મુક્ત થવાની જિજ્ઞાસા જાગી છે એવા પાત્ર જીવને સુખનો ઉપાય અહીં
બતાવે છે. સંસારની ચારેય ગતિમાં દુઃખ છે એટલે કે જે ભાવે સ્વર્ગનો ભવ કરવો પડે કે મનુષ્યનો ભવ કરવો પડે
તે ભાવ પણ દુઃખદાયક છે. ચૈતન્યના સહજ વીતરાગી આત્મ–આનંદનો જ્યાં વિરહ છે ત્યાં જ દુઃખ છે. એ દુઃખનું
કારણ કોઈ પર પદાર્થો નથી પણ પોતાનો અજ્ઞાન ભાવ તથા રાગ–દ્વેષ એ જ દુઃખનું મૂળ છે. અને તે દુઃખ ટાળવા
માટે કોઈ પદાર્થો દૂર કરવાના નથી પણ સાચી સમજણવડે પોતાનો અજ્ઞાનભાવ ને રાગ–દ્વેષ જ દૂર કરવાના છે.
‘અમુક પરવસ્તુ મને મળે તો હું સુખી થાઊં’ એ માન્યતા ખોટી છે, પરંતુ ‘પરવસ્તુમાં મારું સુખ છે જ નહિ તેથી
સ્વભાવની ઓળખાણવડે પરવસ્તુ ઉપરની મમતા છોડી દઊં તો હું સુખી થાઉં’–એ ઉપાય સાચો છે. પરવસ્તુ
મેળવીને સુખી થવાની જેને ભાવના છે તેને પોતાના સ્વાધીન સુખસ્વભાવનો વિશ્વાસ નથી.
શુદ્ધાત્મસ્વભાવને જ જાણે તો જીવનું કલ્યાણ થાય નહિ. આત્મસ્વભાવ જાણવામાં જે જ્ઞાન રોકાય છે તે જ્ઞાનમાં
અપૂર્વપુરુષાર્થ છે તે અજ્ઞાનીને ભાસતો નથી. અંતરસ્વભાવમાં જે જ્ઞાન વળે તેની કિંમત કે મહિમા અજ્ઞાનીને નથી
પણ બહારમાં ઘણા શાસ્ત્રો વગેરે જાણવામાં જે જ્ઞાન રોકાય તેની અજ્ઞાનીને કિંમત અને મહિમા લાગે છે, તેને
સ્વાશ્રય સ્વભાવની રુચિ નથી પણ પરાશ્રય અને વિકારની જ રુચિ છે. પરાશ્રયપણું છોડાવવા અહીં કહે છે કે છ
દ્રવ્યો, નવ પદાર્થો વગેરેને જાણવા તે આ ગ્રંથનું તાત્પર્ય નથી પણ શુદ્ધાત્માને જાણીને વીતરાગી ભાવ પ્રગટ કરવો તે
જ આ ગ્રંથનું તાત્પર્ય છે. શુદ્ધાત્મ પદાર્થને અનુલક્ષીને જ્ઞાન કરવું તે જ પ્રયોજન છે. પર પદાર્થનો આશ્રય નહિ,
પાપનો આશ્રય નહિ, પુણ્યનો પણ આશ્રય નહિ, ભેદ–વ્યવહારનો પણ આશ્રય નહિ, બધાયનો આશ્રય છોડીને
એકલા શુદ્ધાત્માને લક્ષમાં લઈને તેના આશ્રયમાં ટકવું તે જ કરવાનું છે. શુદ્ધાત્માને સમજીને તેને અનુસરીને જ
પરિણમન કરવાનો ઉદ્યમ તે જ એક કર્તવ્ય છે, તે જ સુખનો ઉપાય છે, ને તે જ સર્વ શાસ્ત્રોનો સાર છે. આત્માના
લક્ષ વગર પરને દેખવું–જાણવું તો અનાદિથી થાય છે, પછી પરને જાણવામાં શાસ્ત્રો હો કે દેવ–ગુરુ હો, પણ તેનાથી
જીવનું કલ્યાણ નથી, તેથી અહીં કહ્યું કે સ્વસન્મુખ થઈને શુદ્ધાત્માને જાણવો તે જ કલ્યાણનું કારણ છે.
કરવાનો આચાર્યદેવ ઉપદેશ કરે છે.’ મિથ્યાત્વ એ જ આસક્તિનું મૂળ છે. પહેલાં તત્ત્વજ્ઞાન એટલે કે શુદ્ધાત્માનું જ્ઞાન
થયા વગર અવ્રત કે આસક્તિ છૂટે જ નહિ. દુઃખથી છૂટવાની રીત આ જ છે. જેને અજ્ઞાન અને રાગાદિમાં દુઃખ જ ન
લાગતાં હોય અને પૈસા વગેરે હોવાથી તેમાં જ તૃપ્ત–તૃપ્ત થઈ ગયો હોય તો એવા જીવો પણ સ્વતંત્ર છે,–એવા
અનંત સંસારીને તો તત્ત્વની વાત રુચતી નથી. પણ જેને અજ્ઞાનદશાનું દુઃખ ભાસે છે ને તેનાથી છૂટીને મુક્ત થવાની
જેને ઝંખના છે એવા અલ્પસંસારીને માટે ઉપાય બતાવે છે કે શુદ્ધાત્માને જાણવો એ જ મૂળ પ્રયોજન છે.
વિચારમાં તલ્લીન થઈ જાય–તો તેને કાંઈ લાભ થાય નહિ. પણ સંસારના વિચાર છોડીને શુદ્ધ સ્વભાવને લક્ષમાં
લઈને તે તરફ પરિણતિ કરીને ઉદ્યમી થવું તે જ દુઃખમુક્ત થવાનો ઉપાય છે.