કરવી. જ્યાં બધા જ જીવો પરિપૂર્ણ છે–રાગાદિ ભાવો કોઈ પણ જીવનું સ્વરૂપ નથી–તો પછી કયા જીવ ઉપર હું
રાગ કરું? ને કયા જીવ ઉપર હું દ્વેષ કરું? એટલે એ ભાવનામાં વીતરાગતાનો જ અભિપ્રાય આવ્યો.
ઉત્તર:– ભાઈ, પર્યાયમાં દોષ છે તેની તો જ્ઞાનીને ખબર છે, પરંતુ દોષની ભાવના કરવાથી તે દોષ ટળે?
છે, એ સ્વભાવની જ ભાવના કર. સ્વભાવની ભાવના વડે પર્યાયના દોષને છોડાવે છે. શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી પૂરો
સ્વભાવ છે તેની ભાવના કર્તવ્ય છે, ને વ્યવહારની ભાવના છોડવા જેવી છે. વ્યવહાર શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રની
ભાવનાને પણ ઉડાડી દે. અવસ્થામાં વ્યવહાર છે–પણ તેની અહીં ભાવના જ નથી, સ્વભાવની જ ભાવનાથી
અવસ્થાના વિકલ્પને ઉડાડે છે. જ્યાં અવસ્થા પોતે જ સ્વભાવની ભાવનામાં લીન થઈ ત્યાં દોષ ક્યાં રહ્યો?
સ્વભાવ સિવાય કોઈ પુણ્ય–પાપની, વ્યવહારની કે પરદ્રવ્યની ભાવના મનથી કરવી નહિ, વાણીથી કહેવી નહિ, ને
શરીરની ચેષ્ટાથી પણ તેની ભાવના બતાવવી નહિ. પર જીવ તરફનો વિકલ્પ ઊઠે તો તે જીવ પણ પરિપૂર્ણ
સ્વભાવવાળો છે–એમ ભાવના કરવી નિગોદ કે સર્વાર્થ–સિદ્ધિ, એકેન્દ્રિય કે પંચેન્દ્રિય, દીન કે મોટો રાજા, નિર્ધન કે
સધન, મૂર્ખ કે પંડિત, બાળક કે વૃદ્ધ, નારકી કે દેવ, તિર્યંચ કે મનુષ્ય–એ બધાય આત્માઓનો સ્વભાવ સહજ
જ્ઞાનાનંદમય પરિપૂર્ણ જ છે, પર્યાયનો વિકાર તે તેમનો સ્વભાવ નથી. મન–વચન–કાયાથી પોતાના તેમ જ પરના
આત્માને આવી જ રીતે ભાવવો. પોતે આવી ભાવના કરવી, ને બીજા પાસે પણ આવી જ ભાવના કરાવવી અને
અનુમોદન પણ આવી જ ભાવનાનું કરવું. કોઈ વ્યવહારની ભાવના કરવી નહિ, કરાવવી નહિ ને અનુમોદવી
નહિ. મનથી સારી માનવી નહિ, વચનથી તેનાં વખાણ કરવા નહિ ને કાયાની ચેષ્ટાથી તેને સારી બતાવવી નહિ.
સ્વભાવની ભાવના એ જ ધર્મીનું કર્તવ્ય છે. વ્રત–તપના શુભરાગની ભાવના કર્તવ્ય નથી. એકલા સ્વભાવની
ભાવનાથી જ સમ્યગ્દર્શન અને મુક્તિ થાય છે. જીવનમાં આ જ કર્તવ્ય છે. સ્વભાવની ભાવના સિવાય બીજી
કોઈ ભાવના ધર્માત્માનું કર્તવ્ય નથી.
ભાવના ભાવવાથી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. માટે નિરંતર આ ભાવના જ બધાં ય જીવોનું કર્તવ્ય છે.
આવી જ ભાવનાથી પરમાત્મસ્વભાવ જણાય છે, ને એ જાણ્યા પછી પણ આ ભાવના જ કર્તવ્ય છે, બીજું જે
કાંઈ વચ્ચે આવી પડે તે કર્તવ્ય નથી. જેને આવા સ્વભાવનો વિવેક થાય તેને જ બધાય વ્યવહારનો વિવેક થઈ
જાય, પણ આવા ભાન વગર વ્યવહારની પણ સાચી ખબર પડે નહિ. આવી સ્વભાવ ભાવનામાં જ દયા,
સામાયિક, વગેરે સર્વ ધર્મની ક્રિયાઓ સમાઈ જાય છે; આના વગર સામાયિક પૌષધ–દયા વગેરે જે કાંઈ કરે તે
બધું ચક્કરડાં છે–તેમાં ધર્મ નથી–કલ્યાણ નથી–માટે–