Atmadharma magazine - Ank 050
(Year 5 - Vir Nirvana Samvat 2474, A.D. 1948).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 11 of 17

background image
: ૨૬ : આત્મધર્મ : માગસર : ૨૪૭૪ :
(૮) અચલત સપ્રભત
અનંત ચતુષ્ટયરૂપ સુપ્રભાતપણે આત્મા ઉદય પામે છે, તે કેવો છે?–તો કહે છે કે अचलार्चि એટલે કે
જેનું કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનરૂપી તેજ સદાકાળ અચલિત એકરૂપ છે–એવો છે; એવું બેહદ વીર્યસામર્થ્ય પ્રગટયું
છે કે જેથી ચૈતન્યની જવાળા અચલ રહે છે, ફરીથી કદી ચલાયમાન થતી નથી. અજ્ઞાનદશામાં તો ચૈતન્યજ્વાળા
પ્રગટી જ ન હતી, વિપરીત હતી ને પુણ્ય–પાપથી દબાઈ જતી હતી, ત્યાં તો સુપ્રભાત પ્રગટયું જ ન હતું. સમ્યક્
આત્મજ્ઞાન થતાં ચૈતન્યજ્યોતિ ઉદય પામી–સુપ્રભાત શરૂ થયું, પરંતુ તે દશામાં જ્ઞાન–દર્શનની જ્યોતિ પર્યાયે
પર્યાયે વધતી જતી હતી, પણ એકરૂપ રહેતી ન હતી તેથી ત્યારે તે અચલ ન હતી. પરંતુ સ્વરૂપમાં સંપૂર્ણ
તન્મયતા થતાં આત્મામાં જે સુપ્રભાત ઉદય પામ્યું તેના કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનની જ્યોતિ અચલ છે, સ્થિર
છે, હવે તે કંપાયમાન થતી નથી. ‘અચલ’ કહેતાં એમ ન સમજવું કે કેવળજ્ઞાન– દશામાં પરિણમન જ હોતું
નથી. કેવળજ્ઞાનદશામાં ઉત્પાદ–વ્યયરૂપ પરિણમન હોવા છતાં, કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનના પ્રકાશમાં જરાય
વધારો કે ઘટાડો થતો નથી, પણ એવો ને એવો જ રહે છે માટે તેને અચલ કહેવામાં આવે છે.
(૯) ભગવત સ્વભવ અન ભગવત પ્રજ્ઞ
ભગવતી ચૈતન્યમૂર્તિ સ્વભાવ છે. પાપ કે પુણ્ય પરિણામ તો કુશીલ છે, ને ચૈતન્ય સ્વભાવ ભગવતીરૂપ
છે. એવા ભગવતી સ્વભાવને જાણનારું જે સમ્યગ્જ્ઞાન તે ભગવતી પ્રજ્ઞા છે. જેણે ભગવતી પ્રજ્ઞાદ્વારા ભગવતી
સ્વભાવનો આશ્રય કર્યો તે ભગવાન આત્મા પોતે કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનપણે અચલ પ્રગટ થયો.
સમયસારમાં શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે, જ્ઞાનની ભેદ–જ્ઞાનરૂપ દશાને ‘ભગવતી પ્રજ્ઞા’ એવા પવિત્ર નામે
સંબોધન કર્યું છે. આત્માના સ્વભાવને અને વિકારને જુદા પાડવા માટે આ ભગવતી પ્રજ્ઞા છીણી સમાન છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ આત્માઓ દ્વારા બરાબર પટકવામાં આવતાં તે ભગવતી પ્રજ્ઞાછીણી સ્વભાવમાં જઈને રાગને છેદી
નાખે છે, ને જે કદી ફરે નહિ એવી જ્ઞાનની જ્યોતિને પ્રગટ કરે છે–અર્થાત્ કેવળજ્ઞાન પમાડે છે. કેવળજ્ઞાનરૂપી
સુપ્રભાતનું કારણ ભગવતી પ્રજ્ઞા જ (ભેદ વિજ્ઞાન જ) છે, તેથી તે પણ સુપ્રભાત છે અને મંગળરૂપ છે.
(૧૦) સુપ્રભાત કયારે ઊગે?
આત્મામાં પોતાનો સ્વકાળ (–પર્યાય) પૂર્ણપણે પ્રગટે તે જ સુપ્રભાત છે; પરંતુ બેસતા વર્ષના દિવસના
સૂર્યનો પ્રકાશ ઊગે તે કાંઈ ખરેખર સુપ્રભાત નથી, તે તો અલ્પકાળમાં અસ્ત પામે છે. ભલે કાળી ચૌદસની
રાતના બાર વાગ્યા હોય, પણ આત્મામાં મિથ્યાત્વરૂપ પર્વતને ભેદીને સ્વભાવના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરી
ત્યારબાદ સ્થિરતા વડે કેવળજ્ઞાન થતાં જે ચૈતન્યનો ઝળહળતો પ્રકાશ ઉદય પામ્યો તે જ સુપ્રભાત છે, તેનો કદી
અસ્ત થતો નથી.
(૧) સુપ્રભાત કોને પ્રગટે: સાધકદશા મંગળરૂપ છે
એવું સુપ્રભાત કોને પ્રગટે? જેણે આત્મસ્વભાવને જાણ્યો એવા ધર્માત્મા–સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને જ સ્વભાવના
આશ્રયે સુપ્રભાત પ્રગટે છે. સમ્યગ્દર્શન વગર ધર્મીપણું હોતું નથી. સમ્યગ્દર્શન થતાં જ જીવ ધર્મી થાય છે;
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્માને નિર્જરારૂપ દશા હોય છે, તે દશા પવિત્ર છે, તેથી જો કે તેમને પણ સુપ્રભાત ઊગ્યું છે,
પરંતુ તે અપૂર્ણ દશા છે તેથી હજી પૂર્ણ સુપ્રભાત પ્રગટયું નથી, સ્વકાળ પૂર્ણ પ્રગટયો નથી; કેવળજ્ઞાન નથી થયું
પણ ભેદજ્ઞાન પ્રગટયું છે, તેથી તેમના આત્મામાં ધર્મકાળ વર્તે છે–સાધકદશા વર્તે છે. પૂર્ણના આશ્રયે જે
સાધકદશા શરૂ થઈ છે તે આગળ વધીને પૂર્ણ થવાની જ છે. તેથી એ સાધકદશા પણ મંગળરૂપ છે.
અનંત શક્તિનો પિંડ ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્મા તે દ્રવ્ય છે, પોતાના અસંખ્ય પ્રદેશ તે સ્વક્ષેત્ર છે, વર્તમાન
વર્તતો સાધક ભાવરૂપ પર્યાય તે સ્વકાળ છે અને જ્ઞાન–દર્શન–સુખ–વીર્ય વગેરે અનંતગુણો તે તેનો ભાવ છે
પોતાના સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ ને ભાવથી આત્માનો સ્વભાવ પરિપૂર્ણ છે. ભગવતી પ્રજ્ઞાવડે એ સ્વભાવનો આશ્રય
કરતાં સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન પ્રગટયાં તથા સ્વભાવનું વીર્ય પ્રગટયું અને સ્વભાવના સુખનો અંશ
પ્રગટયો, તે સ્વકાળની શરૂઆત છે, તે ધર્મકાળ છે, તે નિર્જરાનો કાળ છે, તે સાધક કાળ છે ને તે જ ધર્મની
યુવાનીનો કાળ છે. ત્યાં હજી જ્ઞાન–દર્શનનો પ્રકાશ અચલ નથી, પણ અલ્પકાળમાં જ, સ્વભાવનો સંપૂર્ણ આશ્રય
કરતાં તેને સર્વ અશુદ્ધતા અને કર્મોનો સર્વથા ક્ષય થઈને આત્મામાં સ્વચતુષ્ટયનો અચલ પ્રકાશ પ્રગટ થશે.
(૧૨) જ્ઞાનીઓની ભાવના
લૌકિક માણસો એમ કહે છે કે આજે બેસતું વર્ષ છે, માટે બોલવા–ચાલવામાં ધ્યાન રાખજો. જો આજે