ઔદયિકભાવ કહેવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન:– દ્રવ્ય જ ઉપાદાન કારણ હોઈ શકે, પર્યાય નહિ એ માન્યતા બરાબર છે?
ઉત્તર:– પર્યાય ઉપાદાન કારણ ન હોય પણ દ્રવ્ય જ ઉપાદાન કારણ હોઈ શકે–એ માન્યતા બરાબર નથી.
છે. તે એટલું બતાવે છે કે આ પર્યાય આ દ્રવ્યનો છે. દ્રષ્ટાંત:– માટીમાં ઘડો થવાની સદા લાયકાત છે એમ
પર્યાયાર્થિકનયે એટલે કે જ્યારે પર્યાયની યોગ્યતા બતાવવી હોય ત્યારે દરેક સમયની પર્યાયની યોગ્યતા તે
ઉપાદાન કારણ છે અને તે પર્યાય પોતે કાર્ય છે. સૂક્ષ્મતાથી વિચાર કરવામાં આવે તો કારણ–કાર્ય એક જ સમયે
હોય છે. (જુઓ તત્ત્વાર્થસાર મોક્ષ અધિકાર ગાથા ૩૫ તથા તેનો અર્થ પૃ. ૪૦૭) આનો અર્થ એવો છે કે દરેક
સમયે દરેક દ્રવ્યમાં એક જ પર્યાય થવાની લાયકાત હોય છે, પણ તેની પહેલાંંના સમયની કે પછીની પર્યાયમાં તે
લાયકાત હોતી નથી. આ કથન પર્યાયાર્થિકનયે સમજવું.
रोत्तरपरिणामानुदयनात्पूर्व पूर्व–परिणामानामनुदयनात् सर्वत्रापि परस्परानुस्यूतिस्त्रकस्य प्रवाहस्याव–
स्थानात्त्रैलक्षण्यं प्रसिद्धिमवतरति।।
(પ્રગટતા) સમસ્ત પરિણામોમાં, પછી પછીના અવસરોએ પછી પછીના પરિણામો પ્રગટ થતા હોવાથી અને
પહેલાંં પહેલાંંના પરિણામો નહિ પ્રગટ થતા હોવાથી તથા બધેય પરસ્પર અનુસ્યૂતિ રચનારો પ્રવાહ અવસ્થિત
(–ટકતો) હોવાથી ત્રિલક્ષણપણું પ્રસિદ્ધિ પામે છે.’
केवलज्ञानोत्पत्तौ शुद्धोपादानकारणं भवति। अशुद्धात्मा तु रागादिना अशुध्धनिश्चयेनाशुद्धोपादानकारणं
भवतीति सूत्रार्थः।।
શુદ્ધ ઉપાદાન કારણ છે. અને રાગાદિરૂપે પરિણમતો અશુદ્ધ આત્મા અશુદ્ધ નિશ્ચયથી અશુદ્ધ ઉપાદાન કારણ છે. આ
પ્રમાણે સૂત્રાર્થ છે. ’ અહીં શુદ્ધ–પર્યાયને તથા અશુદ્ધપર્યાયને બંનેને ઉપાદાન કારણ કહ્યાં છે.
औपाधिकमुपादानम–शुद्धम् तप्तायःपिंडवत्, निरूपाधिरूपमुपादानं शुद्धं पीतत्वादिगुणानां सुवर्णवत्
अनंतज्ञानादिगुणानां सिद्धजीववत् उष्णत्वादि गुणानामग्निवत्। इदं व्याख्यानमुपादानकारण–व्याख्यानकाले
शुद्धाशुद्धोपादानरूपेण सर्वत्र स्मरणीयमिति भावार्थः।
બે પ્રકારનું કઈ રીતે છે? શ્રીગુરુ તેનું સમાધાન કરે છે કે–તપેલા લોઢાના ગોળાની જેમ જે ઔપાધિકઉપાદાન છે તે
અશુદ્ધ ઉપાદાન છે. અને જેમ સોનામાં પીળાશ વગેરે ગુણો છે, જેમ સિદ્ધ જીવમાં અનંતજ્ઞાન વગેરે ગુણો છે તથા
જેમ અગ્નિમાં ઉષ્ણતા વગેરે ગુણો છે તેમ જે નિરૂપાધિભાવરૂપ ઉપાદાન છે તે શુદ્ધઉપાદાન છે. ઉપાદાન કારણની
વ્યાખ્યા વખતે શુદ્ધ અને અશુદ્ધ ઉપાદાનરૂપે આ વ્યાખ્યાન બધી જગાએ યાદ કરવું. આ ભાવાર્થ છે.’