ત્યાં મૂંઝાવું નહિ.
ઓળખે છે? ૧–ત્રિકાળી શુદ્ધઆત્મ સ્વભાવ છે તેને જાણવું તે પરમ શુદ્ધ નિશ્ચયનય છે. ૨–તે સ્વભાવની શ્રદ્ધા–
જ્ઞાન–સ્થિરતારૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રગટ્યો તેને જાણે તે એકદેશ શુદ્ધનિશ્ચયનય છે; પૂર્ણ મોક્ષદશા પ્રગટી તેને જાણે તે
કર્મો ટળ્યાં, એને જાણવું તે અસદ્ભુત અનુપચરિત વ્યવહારનય છે.
વિષયમાં ચાર પ્રકાર છે તેમ તેને જાણનાર જ્ઞાનમાં પણ ચાર પ્રકાર હોય છે–તે ઓળખાવે છે. સમયસારમાં પહેલી
બાર ગાથામાં અને પંચાધ્યાયીમાં જ્યાં નયોનું વર્ણન છે ત્યાં તો એકલા આત્માશ્રિત જ કથન છે, પર સાથે ત્યાં
જાણે તે અશુદ્ધનિશ્ચયનય છે, પણ તે જ નય ત્રિકાળીવસ્તુને જાણતો હોય તો ત્રિકાળી વસ્તુ જ અશુદ્ધ થઈ જાય.
પણ ત્રિકાળી વસ્તુને જાણનાર નય જુદો છે. એ રીતે ચાર પડખાં છે તે દરેકને જાણનાર નય જુદા છે.
ઉત્તર:– નહિ, આખી વસ્તુ અશુદ્ધ થાય જ નહિ. આખી વસ્તુ અશુદ્ધ થઈ એમ કહેવું તે ઉપચારથી છે.
તેથી તે આખી વસ્તુને જ અશુદ્ધ માને છે; એમ જાણીને જ્ઞાનીઓ અશુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનયથી વસ્તુ અશુદ્ધ થઈ એમ
‘નય’ હોતા નથી.
શાસ્ત્રમાંથી નહિ જણાય; સ્વભાવથી જ જણાય તેમ છે. શું ત્રિકાળી શક્તિ વર્તમાનરૂપે થઈ ગઈ છે? ત્રિકાળી
અશુદ્ધપર્યાય વખતે પણ શુદ્ધ સ્વભાવ જ છે; એ સ્વભાવ ઈન્દ્રિયો, શાસ્ત્રથી કે ગુરુના અવલંબનથી જણાય તેમ
નથી, એ સ્વભાવદ્રષ્ટિનો વિષય છે. જીવનો સ્વભાવ તો ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી જણાતો નથી, પરંતુ પુદ્ગલનો સ્વભાવ
પણ ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી જણાતો નથી. માટે પર્યાયમાં વિકાર હોવા છતાં તે જ વખતે, જો ઈન્દ્રિય અને ઈન્દ્રિયના
વિષયભૂત પદાર્થોનું લક્ષ છોડીને પોતાના ત્રિકાળી સ્વભાવને અતીન્દ્રિય જ્ઞાનવડે જુએ તો, પોતાનો સ્વભાવ
શુદ્ધ છે તે અનુભવમાં આવે છે.
કમાઉ પુત્રને આદરણીય માને છે (૩) ઉડાઉ પુત્રને હેય જાણે છે અને (૪) નોકરને પર જાણે છે. તેમ
આત્મામાં– (૧) ત્રિકાળી શુદ્ધસ્વભાવ છે તે પિતારૂપ છે, એક પર્યાય થાય તેના જેટલો તે નથી પણ ત્રિકાળ છે.
(૨) નિર્મળ મોક્ષ–દશા કે મોક્ષમાર્ગદશા તે આદરણીય છે. (૩) મલિન અવસ્થા તે ટાળવા જેવી છે અને (૪)
કર્મ પર છે. તે ચારે પ્રકારને જાણનાર જ્ઞાનમાં પણ જુદા જુદા ચાર નય છે. (૧) ત્રિકાળી સ્વભાવને જાણે તે
પરમ શુદ્ધ નિશ્ચયનય છે. (૨) નિર્મળ પર્યાય તે આત્મા છે એમ જાણે તે શુદ્ધનિશ્ચયનય છે. (૩) રાગાદિ
અશુદ્ધભાવ આત્મામાં છે એમ જાણે તે અશુદ્ધનિશ્ચયનય છે અને (૪) કર્મ ટળ્યાં એમ જાણે તે અનુપચરિત
અસદ્ભુત વ્યવહારનય છે.–ચાલુ