(āryā–)
par dravyane ‘hun karun hun karun’ – e ja agnān chhe
[shrī samayasār – kalash ṭīkā pr̥uṣhṭa 70 thī 73 nā ādhāre]
jene evo nishchay rahe chhe ke, ‘ā ākho ātmā ja rāg–dveṣharūp thaī gayo’ te jīvane agnānī kahevāmān āve
chhe. ākhā ātmāne rāg–dveṣharūp samajavo te ja mithyātva chhe ane kharekhar te ja bhavanun bīj chhe. samyagdraṣhṭi gnānī
em samaje chhe ke māro ātmā rāg–dveṣhamay thaī gayo nathī, ātmā to rāgarahit mātra gnānadarshanasvarūp chhe. mātra
vartamān paryāyamān rāg–dveṣharūp pariṇamyo chhe.
jaḍ karma ane ātmā–e banne bhegā thaīne rāgādirūpe pariṇamatā nathī. rāgādibhāvarūpe chetan pote pariṇame
chhe. rāgādi bhāv vakhate paṇ chetananun ane karmanun–e bannenun svatantra judun judun pariṇaman pot potānā rūpamān chhe. banne
bhegān thaīne ek pariṇaman kadī thayun nathī, ane thaī shakatun ja nathī. e be dravyo chhe ane temanun pariṇaman paṇ be rūp
chhe, ane sadāy be rūpe ja raheshe, kadī te bannenun ek pariṇaman thatun nathī. ā sambandhī doharo nīche pramāṇe–
ek karma kartavyatā kare na kartā doy; dudhā dravya sattā su to ek bhāv kayon hoy?
artha–be dravyo thaīne ek kām kare nahi; kemake darek dravyanī sattā ja judī chhe, te ekabhāv kem thaī shake?
ahīn koī agnānī em prashna karashe ke dravyamān to anant shakti chhe, temān ek shakti evī paṇ hoy ke ek dravya be
dravyonā pariṇāmane kare; jem jīv dravya potānā ashuddha chetanārūp rāg–dveṣh–moh pariṇāmane potāmān kare chhe tem
gnānāvaraṇādi karmapiṇḍane paṇ te kare. –kem ke jīvanī anant shakti chhe, teno uttar ā pramāṇe chhe–dravyamān anant shakti chhe–
e vāt to sāchī, paṇ dravyanī anant shaktiomānthī evī to koī paṇ shakti nathī ke, jem dravya potānā bhāvomān rahīne
tene kare chhe tem te paradravyanā bhāvomān rahīne tene paṇ kare. par dravyanun kāī karī shake evī tākāt vastusvabhāvamān ja nathī.
je anantashakti chhe te potāmān kām kare chhe, paramān te kāī karatī nathī. ā sambandhamān shrī samayasārano kalash nīche mujab chhe–
नैकस्य हि कर्तारौ द्वौ स्तो द्वे कर्मणी न चैकस्य।
नैकस्य च क्रिये द्वे एकमनेके यतो न स्यात्।। ५४।।
teno artha ā pramāṇe chhe.
1. हि एकस्य द्वौ कर्तारौ न–eṭale ke kharekhar ek pariṇāmanā be kartā hoy nahi. bhāvārtha e chhe ke, ashuddha
chetanārūp rāgadveṣh moh pariṇāmano jem temān rahīne jīv kartā chhe, tem pudgaladravya paṇ te rāgadveṣh moh pariṇāmanun kartā
chhe–em to nathī. jīv dravya ja potānā rāg–dveṣh moh pariṇāmanun kartā chhe, pudgaladravya tenun kartā nathī.
2. एकस्य द्वे कर्मणी न स्त:– eṭale ke ek dravyanān be kām hoy nahi. ek dravyanā be pariṇām hoy nahin.
bhāvārtha e chhe ke, jem rāgadveṣhamoharūp ashuddha chetanā pariṇāmano temān rahīne jīv kartā chhe, tem gnānāvaraṇādi achetan
karmono paṇ jīv kartā chhe–em nathī. jīv potānā ja pariṇāmano kartā chhe, achetan pariṇāmarūp karmano kartā nathī.
3. च एकस्य द्वं क्रिये न–eṭale ke ek dravyanī be kriyā paṇ hotī nathī. bhāvārtha e chhe ke, jīv dravya jem
chetan pariṇatirūp pariṇame chhe, tem achetan pariṇatirūp paṇ pariṇame chhe–em nathī; jīv achetan kriyā kare chhe,
achetan kriyā karato nathī.
4. यतः एकं अनेकं न स्यात्–kāraṇ ke je ek dravya chhe te anek rūp thatun nathī. bhāvārtha e chhe ke, jīv to ek
chetanadravyarūp chhe. jīv dravya jo anekarūp hoy (–eṭale ke te jaḍadravyarūp paṇ hoy ane chetan dravyarūp paṇ hoy) to,
gnānāvaraṇādi karmono paṇ te kartā thāy ane potānā rāgadveṣhamoharūp ashuddhachetan–pariṇāmano paṇ kartā thāy! parantu
em to nathī. jīv dravya to sadāy ek chetanarūp ja chhe; ane te te vakhatanā potānā chetanapariṇāmane te kare chhe,
achetan karmone jīv kadī karato nathī āvun vastusvarūp chhe.
ahīn e batāvyun ke–chetan padārthanun kām chetanarūp hoy chhe, achetan padārthanun kām achetanarūp hoy chhe.
chetanadravya achetanapadārthanī pariṇatine karatun nathī ane chetan dravyanī pariṇatine achetanapadārtho karatā nathī. jevī rīte
chetan ane achetan evī be pariṇatione ek chetanadravya karatun nathī, tevī rīte achetan ane chetan evī be
pariṇatione ek achetan dravya karatun nathī. temaj chetan ane achetan e be padārtho bhegān thaīne paṇ koī kām
karatān nathī. je dravyanun je pariṇām hoy te temān ja rahe chhe. dravyanun kām dravyathī judun hotun nathī. shuddhadraṣhṭithī ā jīv
potānī shuddhavītarāgī pariṇatine ja kare chhe. ashuddhadraṣhṭithī ā jīv rāg–dveṣhamoharūp potānī vibhāvapariṇatine kare chhe.
parantu gnānāvaraṇādi karmane ke pudgal dravyanī koī paṇ pariṇatine to koī rīte jīv karato nathī.
potānī vaibhāvik shaktinī lāyakātathī rāg–dveṣharūp pariṇame evī to jīvamān tākāt chhe, parantu paradravyone
pariṇamāvī de evī koī shakti jīvamān nathī. jo ke rāg–dveṣh–moharūp pariṇāmo ashuddha chhe, teo jīvanun mūḷ svarūp
nathī, chhatān paṇ te rāgādi ashuddhabhāvono kartā to agnānabhāvathī jīv bhale ho, parantu–jaḍakarmone–sharīranī