: 52 : ātmadharma : māh : 2474 :
kriyāne ke pudgalanī koī paṇ kriyāone to agnān–bhāvathī paṇ jīv karī shakato nathī. e vātane ahīn draḍh karī chhe.
ātmāne anādithī paradravyanā kartā–karmapaṇānun agnān chhe, te agnān jo shuddhasvarūpanā anubhavathī ek
vār paṇ nāsh pāme to pharīne na āve, em have kalashamān kahe chhe–
(shārdūl – )
आसंसारत एव धावति परं कुर्वेऽहमित्युच्चकै– र्दुर्वारं ननु मोहिनामिह महाहंकाररूपं तमः।
तद्भूतार्थपरिग्रहेण विलयं यधेकवारं व्रजेत् तत्किंज्ञानघनस्य बंधनमहो भूयो भवेदात्मनः।। ५५।।
‘gnānāvaraṇādi karmane ke paradravyane hun karun chhun’ evo, mithyādraṣhṭi jīvono atyant durnivār mithyātvarūp
mahā andhakār anādisansārathī atrūṭ–santānarūpe chālyo āve chhe; dev ho ke manuṣhya, tiryañch ho ke narak–e badhā
karmanā paryāyomān potāpaṇānī buddhi kare chhe–evā mahāahaṅkārarūp te mithyātva chhe. shrī āchāryadev kahe chhe ke jo
bhūtārthane barābar grahaṇ karavāthī (eṭale ke parathī chhūṭā potānā shuddhasvarūpanā anubhavathī) te mithyātva ek
vār paṇ nāsh pāme to, aho! pharīthī gnānaghan ātmāne bandhan kem thāy?
ahīn e batāvyun chhe ke, ā jīvane ‘hun paradravyono kartā chhun’ evī buddhi anādikāḷathī thaī rahī chhe.
potānā svadravyanī pariṇatine bhūlīne, paranī ja pariṇatino hun kartā chhun evī mānyatā te ja ghor mithyātva chhe.
jo koī paṇ rīte–shuddhātmadravyanā abhyāsathī ekavār paṇ samyaktva pragaṭ kare ane te mithyātva chhūṭe to pharīthī
kadī agnānabhāv thāy nahi, kadī paṇ paramān ahambuddhi kare nahi. agnān ṭaḷī gayā pachhī sansāranun bandhan kaī
rīte rahe? na ja rahe arthāt mokṣha ja thāy–em jāṇavun. eno upāy shuddhātmasvarūpanā anubhavano abhyās
karavo te ja chhe. shrītattvagnān–taraṅgiṇīmān kahyun chhe ke–shuddha chaitanyasvarūp mārā ātmā sivāyanā bījā koī paṇ
chetan ke achetan padārthone koī rīte, koī kāḷe ke koī kṣhetre hun mārī chetanāthī sparsha paṇ karato nathī.
[juo samayasār kalash ṭīkā. pūṣhṭa 70 thī 73]
par dravya jīvane rāg – dveṣh karāvatun nathī
koī agnānīo em māne chhe ke, ‘jīvano svabhāv rāgadveṣharūp pariṇamavāno nathī paṇ paradravyo–
gnānāvaraṇādi karma, sharīr tathā sansār–bhoganī sāmagrīo jīvane balātkārathī rāg–dveṣharūpe pariṇamāve chhe.’ –e
vāt khoṭī chhe. paradravyo jīvane rāgadveṣharūpe pariṇamāvatā nathī, jīv pote ja rāg–dveṣhādi bhāve pariṇame chhe,
jīvanī vibhāv–pariṇām shakti jīvamān chhe tene līdhe (arthāt potānī vibhāvashaktinī vartamān yogyatāthī)
jīv pote ja mithyātva ane rāgadveṣharūpe pariṇame chhe, par vastuono temān kāī sahāro (madad) nathī. e vāt
āchāryadev kalashamān kahe chhe–
(shālinī)
रागद्वेषोत्पादकं तत्त्वद्रष्टया नान्यद्द्रव्यं वीक्ष्यते किंचनापि।
सर्वद्रव्योत्पत्तिरन्तश्चकास्ति व्यक्तात्यंतं स्वस्वभावेन यस्मात्।। २१९।।
artha–tattvadraṣhṭithī jotān, rāgadveṣhane upajāvanārūn anya dravya jarāy dekhātun nathī, kāraṇ ke sarva dravyonī
utpatti potānā svabhāvathī ja thatī antaraṅgamān atyant pragaṭ prakāshe chhe.
bhāvārtha:– dravyanā svarūpane jovāmān āve to–sāchī draṣhṭithī jovāmān āve to–āṭh karmo, sharīr, man,
vachan ke bāhya bhog sāmagrī ītyādi jeṭalān paradravyo chhe te koī paṇ, jīvamān ashuddhachetanāsvarūp rāg–
dveṣhapariṇāmane upajāvavā samartha nathī; kem ke chetan ke achetan badhāy dravyonī pariṇatinī utpatti (–akhaṇḍ
dhārārūp pariṇām) pot potānā bhāvathī ja–pot potānā svarūpathī ja thāy chhe, e atyant pragaṭ chhe.
ahīn ā spaṣhṭa karyun chhe ke, rāg–dveṣhādi pariṇāmo jīvanā ja vibhāvabhāv chhe, kem ke jīvamān ek prakāranī
vaibhāvik shakti chhe, tenī yogyatāthī jīvano gnānabhāv svayam vibhāvarūp thaī jāy chhe, parantu koī paṇ bījun dravya
balātkārathī jīvamān rāg–dveṣh utpanna karī detun nathī. jem–jepāṇīmān uṣhṇatārūpe thavānī lāyakāt chhe te ja agninā
sanyoge uṣhṇa thāy chhe, tem je jīvamān rāgadveṣh–moharūpe pariṇamavānī lāyakāt chhe te ja te–rūpe pariṇame chhe, kāī
karmono uday tene rāg–dveṣh karāvato nathī. [shrī samayasār–kalash ṭīkā. pr̥u. 256–257 nā ādhāre]