પોતાના એકરૂપ ચૈતન્ય સ્વભાવને જ સ્વીકારે તે ધર્મદ્રષ્ટિ છે. પોતે પોતાના સ્વભાવથી ઈશ્વર છે, જડ તેની
શક્તિથી ઈશ્વર છે. પરનું હું કરું એવી જેની માન્યતા છે તે તો જડ–બુદ્ધિ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અને મારા પર્યાયમાં જે
રાગાદિ થાય તેનો હું કર્તા છું, તે મારો સ્વભાવ છે–એમ જે માને તે પણ પર્યાયમૂઢ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અનંત જ્ઞાન–
દર્શનસ્વભાવનો આદર તે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ છે, તે સાચીદ્રષ્ટિ છે, તે નિશ્ચયદ્રષ્ટિ છે, તે સત્યદ્રષ્ટિ છે, તે ધર્મ છે, તે
સમભાવ છે ને તે જ સુખ છે, તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે.
મારે આધાર છે. આમ સ્વભાવનો આશ્રય તે જ ધર્મ છે.
પરાશ્રયથી વાત કરે છે; વિશ્વવાત્સલ્યનો અર્થ સમજતા નથી તેથી પર સાથેનો સંબંધ જોડવાની વાત કરે છે;
પરનો સંબંધ તોડવાની વાત તેમાં નથી. આત્માને પરનો સંબંધ માનવો તે મિથ્યાત્વ છે. અહીં જે બધા જીવોને
સમાન કહેવામાં આવ્યા છે તે પર લક્ષની વાત નથી. જ્ઞાની કઈ રીતે બધાને સમાન જાણે છે? પોતે પોતામાં
સ્વભાવદ્રષ્ટિ કરીને પર્યાયદ્રષ્ટિ ઉડાડી દીધી છે તેથી, બીજા જીવોને પર્યાયથી જે ભેદ છે તેને ન જોતાં,
શુદ્ધસંગ્રહનયથી બધાના સ્વભાવને સમાન જ માને છે, ને તેથી તેને બધા ઉપર સમભાવ છે.
સ્વભાવનો આદર થયો ત્યાં જ્ઞાની જીવ અંતરની એકતાના પ્રભાવ વડે બધા જીવોને એક સરખા સ્વભાવવાળા
જાણે છે, તેને શુદ્ધસંગ્રહનય હોય છે. અજ્ઞાનીને શુદ્ધસંગ્રહનય હોતો નથી.
તે ભેદદ્રષ્ટિ છોડીને અભેદસ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરીને, શુદ્ધસંગ્રહનયથી બધા જીવોને સમાન જાણતાં વિષમતા ટળી
જાય છે અને વીતરાગી સમભાવ પ્રગટે છે. આ શુદ્ધસંગ્રહનયનો હેતુ છે. જ્ઞાની જીવ અભેદ સ્વભાવના આદરમાં
ભેદને ભાળતા નથી તેથી ભેદને જોવાનું (અર્થાત્ પર્યાયબુદ્ધિનું) ફળ જે બંધન તે તેને થતું નથી.
સ્વભાવદ્રષ્ટિ થઈ જતી નથી, નિગોદદશા મટીને સિદ્ધદશા થઈ જતી નથી; જગતમાં તો નિગોદ ને સિદ્ધ બધી દશાઓ
જેમ છે તેમ છે, પણ ધર્મી જીવ પોતે પર્યાયદ્રષ્ટિ છોડીને સ્વભાવદ્રષ્ટિથી જોનાર છે. માટે તેમને પર્યાયદ્રષ્ટિનું બંધન
નથી. જગતના જીવોને પર્યાયમાં ભેદ છે તે તો છે જ. અને જ્ઞાની તે ભેદોને જાણે છે, પણ ખરા, પરંતુ અખંડ
સ્વભાવમાં એકતા રાખીને જોતા હોવાથી જ્ઞાનીને તે ભેદોમાં એકતાબુદ્ધિ થતી નથી, તેથી તેમને સમભાવ જ છે.
સ્વભાવમાં જ એકતા છે ને પર્યાયમાં એકતા નથી એ અપેક્ષાએ એમ કહેવાય છે કે જ્ઞાનીઓ પર્યાયને દેખતા જ
નથી, એક સ્વભાવને જ દેખે છે. સ્વભાવદ્રષ્ટિથી જોનાર જ્ઞાનીને સર્વત્ર સમભાવ છે.
ઉત્તર:–શ્રદ્ધા અપેક્ષાએ તે વીતરાગ છે. જ્ઞાનીને અસ્થિરતાના કારણે રાગદ્વેષ થાય છે તે જો કે તેમના જ
જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ જ્ઞાનીને એકતાબુદ્ધિ છે, રાગમાં એકતાબુદ્ધિ નથી; સ્વભાવમાં એકતાબુદ્ધિથી ખરેખર રાગ
તૂટતો જ જાય છે ને સ્વભાવની એકતા વધતી જાય છે, માટે જ્ઞાનીને પરમાર્થે રાગ થતો જ નથી પણ પોતાના
સ્વભાવની એકતા જ થાય છે. જે રાગ થાય છે તે સ્વભાવની એકતામાં ન આવ્યો પણ જ્ઞેય તરીકે જ રહી ગયો.
રાગ વખતે પણ સ્વભાવની જ અધિકતા છે માટે જ્ઞાનીને એક સ્વભાવ જ