: અષાઢ : ૨૪૭૪ : આત્મધર્મ : ૧૬૧ :
શ્રી સનાતન જૈન શિક્ષણવર્ગ સોનગઢ
તા. ૨૬: પ :: ૪૮ પરીક્ષા : છઠું વર્ષ : શ્રેણી ચોથી સમય: સવારના ૯ા થી ૧૧
૧. ધર્મ કોને કહેવાય? તે ક્યાં થાય? કોના લક્ષે થાય? તેનાં સાધનો શું અને તે સાધનોનું સ્વરૂપ શું? તે વિષે ૨૦
લીટીનો એક નિબંધ લખો.
૨. अ. ‘કષાય’ ના નિમિત્તે કયા કયા પ્રકારના બંધ પડે છે અને ઘાતિ અને અઘાતિકર્મોમાં તેનો વિભાગ કેવી રીતે પડે છે?
ब. આઠ કર્મોમાંથી કયા કર્મ નવીન બંધમાં નિમિત્ત થાય છે તે કારણ આપી સમજાવો.
क. બંધ ટળવાનો ક્રમ શું છે?
૩. अ. મહાવ્રત–અણુવ્રતને મોક્ષનું સાધન કહી શકાય કે કેમ, તે કારણ સહિત સમજાવો.
ब. સંવર અને નિર્જરા થવાનો ઉપાય શું?
क. શુભયોગથી ધર્મ થાય કે નહિ, તે કારણ આપી સમજાવો.
૪. નીચેનાં લક્ષણો સદોષ છે કે નિર્દોષ? સદોષ હોય તો કયા કયા દોષો આવે છે તે કારણ સહિત લખો.
क. છદ્મસ્થ સંસારીનું લક્ષણ રાગદ્વેષ. ख. જડનું લક્ષણ અરૂપીપણું.
ग. વ્યવહારચારિત્ર તે મુનિનું લક્ષણ. घ. અજીવનું લક્ષણ અસંખ્યપ્રદેશીપણું.
ङ. કર્મસંયુક્તપણું તે સંસારીનું અનાત્મભૂત લક્ષણ. च. ઔદારિક શરીર તે મનુષ્યનું અનાત્મભૂત લક્ષણ.
પ. अ. જ્ઞાનના ભેદો લખો ને તેમાં મોક્ષમાર્ગ માટે કયા કયા કાર્યકારી છે? તે કારણ સહિત લખો.
ब. જીવને ઓછામાં ઓછાં કેટલા જ્ઞાન હોય ને વધુમાં વધુ કેટલાં જ્ઞાન હોય, તથા તે કયા કયા અને કોને કોને હોય?
૬. દ્રવ્યયોગ, ભાવયોગ, સંક્રમણ, દ્રવ્યનિર્જરા, ભાવનિર્જરા, ઈતરેતરાશ્રયદોષ, દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મની વ્યાખ્યા લખો.
ચોથી શ્રેણીના જવાબો
(ચોથી શ્રેણીના વિદ્યાર્થીઓમાં, લાઠીના ભાઈશ્રી મનસુખલાલ છગનલાલ દેસાઈના જવાબો સંપૂર્ણ સાચા હતા. તેમણે
લખેલા જવાબો અહીં આપવામાં આવ્યા છે.)
ઉત્તર: ૧
“वत्थु सहावो धम्मो” વસ્તુનો જે સ્વભાવ છે તેને ધર્મ કહેવાય છે. ત્રીકાળી આત્માનો જેવો શુદ્ધ સ્વભાવ છે તેવી જ
અવસ્થા પ્રગટ થાય તેને ધર્મ કહેવાય છે.
ધર્મ તે આત્માની પર્યાયમાં થાય છે, નહિ કે પર મકાન, ક્ષેત્ર, વસ્ત્ર કે શરીરમાં. કારણ કે તે બધાં પરદ્રવ્ય છે. ધર્મ
પરદ્રવ્યમાં તો ન થાય પરંતુ તેના લક્ષે–આશ્રયે–પણ ન થાય; કારણ પરદ્રવ્યના આશ્રયે વૃતિનું ઉત્થાન થાય છે, રાગ
થાય છે. રાગ તે વિકાર છે અને વિકાર તે અવિકારી એવા આત્મસ્વભાવનું કારણ પણ ન જ હોઈ શકે.
ધર્મ તે આત્માનો જે શુદ્ધ, અખંડ નિર્વિકારી સ્વભાવ છે, તેના લક્ષે થાય છે: પર્યાયના લક્ષે કે ગુણગુણીના ભેદના લક્ષે
થતો નથી. કારણ ભેદના લક્ષે અભેદ સ્વભાવ પ્રગટ ન થાય.
ધર્મ–અવિકારી નિર્મળ પર્યાય–કરવાનાં સાધનમાં ખરેખર નિર્મળાનંદ શુદ્ધ સ્વભાવ જ છે. અને તેના કારણે જે
સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રરૂપ શુદ્ધ અવિકારી પર્યાય પ્રગટ થાય છે તેને મોક્ષમાર્ગ કહી શકાય છે.
સમ્યગ્દર્શનનું સ્વરૂપ: પરથી જુદા અને વિકાર રહિત એવા પોતાના પરિપૂર્ણ આત્મસ્વભાવની યથાર્થ પ્રતીતિ તે
સમ્યગ્દર્શન છે.
સમ્યગ્જ્ઞાનનું સ્વરૂપ: જેવું આત્માનું સ્વરૂપ શુદ્ધ છે તેવું સંશય, વિપરીતતા અને અનધ્યવસાય રહિત જાણવું તે
સમ્યગ્જ્ઞાન છે.
સમ્યગ્ચારિત્રનું સ્વરૂપ: સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાનપૂર્વક આત્મ સ્વભાવમાં રમણતા–સ્થિરતા કરવી તે છે.
ઉત્તર: ૨
अ કષાયના નિમિત્તે સ્થિતિબંધ અને અનુભાગબંધ પડે છે.
સ્થિતિબંધ:– જો કષાય તીવ્ર હોય તો, મનુષ્યઆયુ, દેવઆયુ, તિર્યંચઆયુ એ ત્રણેને છોડી બાકીની સર્વ પ્રકૃતિઓમાં
લાંબી સ્થિતિ બંધાય છે અને જો મંદ કષાય હોય તો ટુંકી સ્થિતિ પડે છે. જ્યારે ઉપર કહેલા ત્રણ આયુમાં જો કષાય
તીવ્ર હોય તો સ્થિતિ