પમાડે એવા ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્રનો પુરુષાર્થ નથી. શ્રદ્ધા, અપેક્ષાએ તો ચોથા ગુણસ્થાનથી જ વીતરાગભાવ છે; એવી
સમ્યક્શ્રદ્ધાપૂર્વક વીતરાગભાવ પ્રગટ કરવો તે અત્યંત પ્રશંસનીય છે. ભાવસંયમ વગર ઉચ્ચ સ્વર્ગપદ કે
મોક્ષપદની પ્રાપ્તિ થતી નથી. વીતરાગી સંયમદશા ન પ્રગટ કરી શકાય તો, તેની ભાવનાપૂર્વક, નિર્મળ
સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન ટકાવી રાખવા જોઈએ. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન તે પણ ધર્મ–આરાધના છે, અને ગૃહસ્થો
પણ તે કરી શકે છે.
ચારિત્ર નથી. શુભરાગ પણ ચારિત્ર નથી. પણ શરીર અને વિકારથી ભિન્ન સ્વભાવને જાણીને તે સ્વભાવમાં
ચરવું તે ચારિત્ર છે. એવું ચારિત્ર સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાનપૂર્વક જ હોય છે, ને તે જ મુક્તિનું કારણ છે.
દ્રવ્યલિંગી પણ કહેવાય નહિ. કેમકે ગૃહીત મિથ્યાત્વને ટાળે અને વ્યવહાર પંચમહાવ્રત ચોકખાં પાળે ત્યારે તો
દ્રવ્યલિંગ કહેવાય છે. એ દ્રવ્યલિંગ પણ ધર્મ નથી. મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને સાધુ તરીકે માને તેમાં તો ગૃહીતમિથ્યાત્વ
જ છે, સાચા ગુરુ કેવા હોય તેનો પણ વિવેક તેને નથી. જેને નિમિત્ત તરીકે જ કુગુરુને–અજ્ઞાનીને સ્વીકાર્યા છે તે
જીવ પોતે પણ અજ્ઞાની–ગૃહીતમિથ્યાત્વી છે. એવો જીવ ગમે તેવા શુભભાવ કરે તોપણ આઠમા દેવલોકની ઉપર
જઈ શકે તેવા શુભભાવ તેને થાય નહિ. કેમ કે જેણે નિમિત્ત તરીકે જ કષાયવાળા દેવ–ગુરુ શાસ્ત્રને સ્વીકાર્યા છે
તેને પોતાના ભાવમાં આઠમા દેવલોકથી ઊંચે જાય તેવી કષાયની મંદતા કરવાની તાકાત નથી. જેને
ગૃહીતમિથ્યાત્વ છોડીને નિર્દોષ અકષાયી દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રને સ્વીકાર્યા છે તે જીવને નવમી ગ્રૈવેયક સુધી જઈ શકે
તેટલી કષાયની મંદતા થઈ શકે છે. જેણે સાચા નિમિત્તોને ઓળખ્યા નથી તે જીવને વ્યવહાર સમ્યગ્દર્શન પણ
હોતું નથી તેમ જ વ્યવહાર ચારિત્ર પણ હોતું નથી. એવો ગૃહીતમિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ નગ્ન દિગંબર થાય તો પણ તેને
દ્રવ્યલિંગ પણ યથાર્થ નથી. તો પછી એને સંયમ ધર્મ કેવો? એ તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. ધર્મમાં એક સામાન્યપણે
જીવનું માપ કરવાની રીત એ છે કે––જેને ધર્મી જીવનો સીધો ઉપદેશ ન મળ્યો હોય (અગર તો પૂર્વભવના ધર્મ
શ્રવણના સંસ્કાર પણ જાગૃત ન થયા હોય) તે જીવને ધર્મ હોતો નથી. જો કોઈ જીવ એમ માને કે હું ધર્મ પામ્યો
છું. તો એ નક્કી કરવું જોઈએ કે, કયા જ્ઞાની ધર્માત્મા પાસેથી તું ધર્મ સમજ્યો? તને કયા જ્ઞાનીનો સમાગમ
થયો? શું તું તારી મેળે સ્વચ્છંદે ધર્મ સમજ્યો? સ્વચ્છંદે ધર્મ સમજાય તેમ નથી. તેમ જ અજ્ઞાની જીવની પાસેથી
પણ ધર્મ સમજાય તેમ નથી, અને પોતાની મેળે શાસ્ત્રો વાંચીને પણ ધર્મ સમજાય તેમ નથી. ધર્મ ધર્મી જીવ
પાસેથી જ સમજાય છે. જે જીવ પોતામાં ધર્મ સમજવાની પાત્રતા પ્રગટ કરે છે તે જીવને ધર્મી જીવનો ઉપદેશ જ
નિમિત્તરૂપ હોય છે–એવો નિયમ છે. જો કે નિમિત્ત કાંઈ કરતું નથી, પરંતુ ધર્મ પામવામાં ધર્મી જીવનું જ નિમિત્ત
હોય, અધર્મીનું નિમિત્ત હોય નહિ–એવો મેળ છે. માટે મુમુક્ષુ જીવોએ સત્–અસત્ નિમિત્તોની ઓળખાણ કરવી
જોઈએ. સત્–સમાગમે આત્માની ઓળખાણ કરીને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન પ્રગટ કરે, ત્યારપછી જ વીતરાગભાવરૂપ
ઉત્તમ સંયમધર્મ હોય છે. ઉત્તમક્ષમાદિ દસ ધર્મોના યથાર્થ સ્વરૂપને ઓળખવું જોઈએ. ઉત્તમક્ષમા વગેરેનાં મૂળ
સ્વરૂપને ઓળખ્યા વગર, માત્ર રૂઢી પ્રમાણે બોલી જાય કે વાંચી જાય તેથી આત્માને લાભ થાય નહિ. દસ લક્ષણ
ધર્મનું સ્વરૂપ જાણ્યા વગર તે ધર્મ ઉજવે કઈ રીતે? દસલક્ષણધર્મનું જેવું છે તેવું સ્વરૂપ બરાબર જાણીને,
પોતાના આત્મામાં તેવો વીતરાગીભાવ જેટલે અંશે પ્રગટ કરે તેટલે અંશે ખરેખર દશલક્ષપર્વ આત્મામાં ઉજવા્યું
છે. ધર્મના મૂળ સ્વરૂપને સમજે નહિ અને રાગને જ ધર્મ માને તેણે ખરેખર ધર્મનું પર્વ ઉજવ્યું નથી પણ
મિથ્યાત્વને પોષણ આપ્યું છે. માટે ધર્મના સાચા સ્વરૂપને સત્સમાગમે ઓળખીને, એવી મિથ્યામાન્યતાઓ
છોડવી જોઈએ.