: અષાઢ : ૨૪૭૪ : આત્મધર્મ : ૧૬૩ :
આવે છે. દેવનું શરીર છોડી જે જીવ મનુષ્યનું શરીર ધારણ કરવા આવે છે ત્યારે વિગ્રહગતિમાં મનુષ્યનું આયુષ્ય શરૂ
થઈ ગયું છે પણ હજુ ઔદારિક શરીરનો સમ્બન્ધ થયો નથી, માટે તેને ઔદારિક શરીર ન હોવાથી અવ્યાપ્તિ દોષ અને
ઔદારિક શરીર મનુષ્ય ઉપરાંત તિર્યંચને પણ હોવાથી તે લક્ષણ લક્ષ્ય ઉપરાંત અલક્ષ્યમાં પણ ફેલાતું હોવાથી
અતિવ્યાપ્તિદોષ આવે છે.
ઉત્તર: પ
अ. જ્ઞાનના પાંચ ભેદ છે–મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મનઃપર્યયજ્ઞાન, કેવળજ્ઞાન. તેમાં મોક્ષમાર્ગ માટે
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન કાર્યકારી છે. કારણ મતિજ્ઞાનથી આત્મા સમ્બન્ધી સાંભળ્યા બાદ તે જ્ઞાનને લંબાવવું તે
શ્રુતજ્ઞાન, તેમાં વિશેષ વિચારણા થાય છે અને તે વિચારણામાં જીવ રાગથી અંશે જુદો પડે છે ત્યારે આત્મ––અનુભવ
થાય છે, જ્યારે અવધિજ્ઞાન અને મનઃપર્યય જ્ઞાનનો વિષય રૂપી પદાર્થ છે. તે પર–પદાર્થને જાણે છે. આત્માને પકડવા
માટે તે કંઈ ઉપયોગનું નથી માટે મતિશ્રુતજ્ઞાન જ મોક્ષમાર્ગ માટે કાર્યકારી છે. કેવળજ્ઞાન તો સંપૂર્ણ જ્ઞાન છે તે તો કાર્ય
પ્રગટ થાય છે ત્યારે થાય છે. કાર્ય સિદ્ધ થતાં થાય છે. માટે તેમાં પણ કારણપણાનો આરોપ ન આવે.
ब. જીવને ઓછામાં ઓછું એક જ્ઞાન હોય છે અને વધુમાં વધુ ચાર જ્ઞાન હોય છે.
એક હોય તો કેવળજ્ઞાન અને ચાર હોય તો મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને મનઃપર્યયજ્ઞાન.
કેવળજ્ઞાન તે તેરમા ગુણસ્થાને અને ઉપરના જીવોને હોય છે એટલે કે કેવળી, તીર્થંકર, સિદ્ધ ભગવાનને.
મતિ, શ્રુત, અવધિ, મનઃપર્યયજ્ઞાન એ ચારે જ્ઞાનો એકસાથે, બારમા ગુણસ્થાન સુધી, વિશુદ્ધ સંયમધારી
મુનિરાજને જ હોય છે.
ઉત્તર: ૬
દ્રવ્યયોગ:– મન, વચન, કાયાના નિમિત્તથી આત્મપ્રદેશોનું ચંચળ થવું તેને દ્રવ્યયોગ કહે છે.
ભાવયોગ:– જે શક્તિના નિમિત્તથી દ્રવ્યકર્મો આત્માના પ્રદેશે આવે અને બંધાન થાય તે શક્તિને ભાવયોગ કહે છે.
સંક્રમણ:– જીવ ભાવનું નિમિત્ત પામી એક કર્મપ્રકૃતિના પરમાણુઓનું પલટી બીજી કર્મપ્રકૃતિ રૂપે થવું તેને
સંક્રમણ કહે છે.
દ્રવ્યનિર્જરા:– આત્માના પ્રદેશોથી કર્મ પરમાણુઓનું ખરી જવું––ઝરી જવું તેને દ્રવ્યનિર્જરા કહે છે.
ભાવનિર્જરા:– આત્મામાં સંવર પૂર્વક શુદ્ધિની વૃદ્ધિ થવી અને એકદેશ અશુદ્ધતાનું––વિકારી પરિણામનું ટળવું––
તેને ભાવનિર્જરા કહે છે.
ઈતરેત્તરાશ્રયદોષ:– એક અસિદ્ધ–નક્કી ન કરાયેલ–વસ્તુથી બીજી અસિદ્ધ–નક્કી ન કરાયેલ–વસ્તુને
ઓળખાવવી અને તે બીજી અણઓળખાયેલી વસ્તુને પ્રથમની અસિદ્ધ–અણઓળખાયેલી–વસ્તુથી ઓળખાવવી તેને
ઈતરેત્તરાશ્રય દોષ કહે છે.
દ્રવ્યકર્મ:– આત્માના વિકારી પરિણામનું નિમિત્ત પામી પુદ્ગલ પરમાણુઓનું સ્વયં કર્મ રૂપે થવું તેને દ્રવ્યકર્મ
કહે છે.
ભાવકર્મ:– જુના દ્રવ્યકર્મના ઉદયના નિમિતે આત્મા સ્વયં વિકારી પરિણામ કરે તેને ભાવ કર્મ કહે છે.
[પહેલી, બીજી તથા ત્રીજી શ્રેણીના પ્રશ્નો તથા જવાબો હવે પછી અપાશે.]
શ્રી પ્રવચનસાર: ગુજરાતી
ભગવાનશ્રી કુંદકુંદાચાર્યદેવે રચેલા પરમાગમ શ્રી પ્રવચનસાર શાસ્ત્રનું તેમજ તેના ઉપરની
અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવકૃત સંસ્કૃત ટીકાનું ગુજરાતી ભાષાંતર આજથી લગભગ પાંચ વર્ષ પહેલાંં ભાઈશ્રી હિંમતલાલભાઈએ
શરૂ કરેલ, તેની માંગળિક પૂર્ણાહૂતી શ્રુતપંચમીના પવિત્ર દિવસે થઈ ગઈ છે. શ્રુતપંચમીના દિવસે શ્રીષટ્ખંડાગમાદિ
પરમાગમોના પૂજન–મહોત્સવની સાથે સાથે શ્રી પ્રવચન સારજીનો પણ ઉત્સવ થયો હતો. સાથે સાથે શ્રી નિયમસાર
શાસ્ત્રના ગુજરાતી અનુવાદની મંગળ શરૂઆતનો નિર્ણય પણ તે જ દિવસે થયો હતો. જેઠ સુદ ૧૪ ના રોજ સવારના
વ્યાખ્યાનમાં શ્રી પરમાત્મ પ્રકાશનું વાંચન પૂરું થયું છે. ને જેઠ વદ એકમથી ગુજરાતી–પ્રવચનસાર ઉપર પહેલેથી
વ્યાખ્યાનો શરૂ થયા છે. તે મંગળ પ્રસંગે પ્રવચનસારજીની પૂજા–ભક્તિ કરવામાં આવી હતી. ગુજરાતી પ્રવચનસાર
સંપૂર્ણ છપાઈને લગભગ પર્યુષણ દરમ્યાન પ્રસિદ્ધ થઈ જશે.
બપોરના વ્યાખ્યાનમાં શ્રીસમયસાર (આઠમી વખત) વંચાય છે; તેમાં સર્વવિશુદ્ધજ્ઞાન–અધિકાર ચાલે છે.