વીર સંવત ૨૪૭૩ ના ભાદરવા સુદ પાંચમથી ચૌદશ સુધીના ‘દસ લક્ષણી પર્વ’ના દિવસો દરમિયાન શ્રી
માર્દવ અને આર્જીવ એમ ત્રણ ધર્મો અગાઉના પપ મા અંકમાં આવી ગયા છે.
આ ભાદરવા સુદ પ થી ૧૪ સુધીના દિવસોને દસ લક્ષણીપર્વ કહેવાય છે ને તે જ પર્યુષણ પર્વ છે.
वक्तव्यं वचनमथ प्रविधेयं धीधनैर्मौनम् ।।
વચન બોલવા જોઈએ કે જે સદાય સ્વ–પરને હિતકારી હોય, અમૃત સમાન મિષ્ટ હોય અને સત્ય હોય.
જગતના કર્તા છે. એમ માનતો હોય તે જીવ લૌકિકમાં સત્ય બોલતો હોય તોપણ તેને ઉત્તમ સત્યધર્મ હોતો
નથી. અહીં તો સમ્યગ્દર્શન પછી મુનિદશાની મુખ્યપણે વાત છે. ઉત્તમ સમ્યગ્જ્ઞાનને ધરનારા મુનિવરોએ પ્રથમ
તો મૌન જ રહેવું શ્રેષ્ઠ છે, એટલે કે ચૈતન્યસ્વરૂપમાં વીતરાગી સ્થિરતા પ્રગટ કરીને વાણી તરફનો વિકલ્પ જ
થવા દેવો નહિ. આવો વીતરાગીભાવ તે જ પરમાર્થે ઉત્તમ સત્ય ધર્મ છે. અને અસ્થિરતાને લીધે જ્યારે વિકલ્પ
ઊઠે ત્યારે પોતાને અને પરને હિતકારી એવા સત્ય તથા પ્રિય વચનો બોલવાનો શુભરાગ તે વ્યવહારે ઉત્તમ
સત્ય ધર્મ છે. તેમાં જે રાગ છે તે ધર્મ નથી પણ તે વખતે જેટલો વીતરાગભાવ છે તેટલો ધર્મ છે. વાણી બોલાય
કે ન બોલાય તે તો જડ પરમાણુઓની સ્વતંત્ર અવસ્થા છે, આત્મા તેનો કર્તા નથી. વાણીનો કર્તા આત્મા છે–
એમ જે માને તે અજ્ઞાની છે, તેને સત્યધર્મ હોય નહિ.
આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિર રહીને વાણી તરફનો વિકલ્પ જ થવા ન દેવો, અને જો વિકલ્પ થાય તો અસત્ય વચન
તરફનો અશુભરાગ તો ન જ થવા દેવો. પરંતુ ‘આત્મા જડ વાણીનો કર્તા છે’ એમ કહેવાનો આશય નથી.
જ પોતાનું સ્વરૂપ માનીને આદરે છે. તેથી શ્રદ્ધા અને જ્ઞાન અપેક્ષાએ તો ચોથા ગુણસ્થાને ધર્માત્માને પણ ઉત્તમ
સત્ય વગેરે ધર્મ હોય છે. વસ્તુસ્વરૂપ જેવું છે તેવું સત્ય જાણવું તે ધર્મ છે. જેવું છે તેવું સત્ય વસ્તુ જાણ્યા વગર
સત્યધર્મ હોઈ શકે નહિ. સમ્યગ્જ્ઞાનથી વાણી–વિકલ્પો રહિત આત્મસ્વરૂપને જાણ્યા પછી તે સ્વરૂપમાં સ્થિરતા
કરવી તેમાં ઉત્તમ ક્ષમાદિ દશે ધર્મો આવી જાય છે. અને સત્ય બોલવાનો–ઉપદેશાદિનો–વિકલ્પ ઊઠે તે વ્યવહારે
ઉત્તમ સત્ય છે. સત્ય બોલવાના વિકલ્પને કે વાણીને જ્ઞાની પોતાનું સ્વરૂપ માનતા નથી. હું