Atmadharma magazine - Ank 058
(Year 5 - Vir Nirvana Samvat 2474, A.D. 1948).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 5 of 17

background image
: ૧૭૨ : આત્મધર્મ : શ્રાવણ : ૨૪૭૪ :
રહેતી નથી. જ્યાં જીવ ચિન્માત્રભાવને પામ્યો ત્યાં મોહનો નાશ થઈ જાય છે. પર વસ્તુઓની ક્રિયા તો આત્મા
કરી શક્તો નથી અને રાગરૂપ ક્રિયા કરવાનો જ્ઞાનનો સ્વભાવ નથી; એ રીતે જ્ઞાનસ્વભાવ નિષ્ક્રિય જ છે. એવા
સ્વભાવમાં ઢળતાં રાગરહિત નિષ્ક્રિય જ્ઞાનમાત્ર ભાવ પ્રગટે છે અને મિથ્યાત્વ નાશ પામે છે. ‘જ્ઞાનમાત્ર ભાવને
પામે છે’ અને ‘મોહ ક્ષય થાય છે’ એમ અસ્તિ–નાસ્તિથી કથન છે. અજ્ઞાનને આશ્રયે મોહ હતો, હવે એકલો
જ્ઞાનભાવ પ્રગટતાં મોહ નિરાશ્રય થયો, તેથી તે નાશ પામે છે.
આ રીતે, ‘જ્ઞાનમાત્ર ભાવ તે જ હું છું’ એવા નિર્ણયમાં જ સુખ–સમાધાનરૂપ ધર્મ છે. અને પછી જીવ
જેમ જેમ જ્ઞાનભાવમાં એકાગ્રતા કરે તેમ તેમ સમ્યક્ચારિત્ર વધતું જાય છે. જ્ઞાન માત્ર ભાવમાં સંપૂર્ણ એકાગ્રતા
કરતાં સંપૂર્ણ જ્ઞાનમાત્ર ભાવ–કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે અને મોહનો સર્વથા ક્ષય થઈ જાય છે.
મોહની સેનાને જીતવાનો ઉપાય
શ્રી આચાર્યદેવ કહે છે કે–જો આમ છે, તો મોહની સેના ઉપર વિજય મેળવવાનો ઉપાય મેં પ્રાપ્ત કર્યો છે.
આ ૮૦ મી ગાથામાં શુદ્ધ આત્માનો નિર્ણય કરીને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટાવવાનો ને દર્શનમોહ ટાળવાનો ઉપાય
બતાવ્યો છે. સમ્યગ્દર્શનથી શુદ્ધાત્મસ્વભાવ જાણ્યા પછી તેમાં સ્થિરતા થાય છે ને ચારિત્રમોહ નાશ પામે છે, એ
વાત ૮૧મી ગાથામાં કરશે. દયા–વ્રત–અહિંસા વગેરેના વિકલ્પો તે મોહની સેના છે. અરિહંત ભગવાન જેવા
પોતાના શુદ્ધાત્માને ઓળખવો અને શુદ્ધોપયોગ વડે તેમાં લીન થવું તે મોહની સેનાને નાશ કરવાનો ઉપાય છે.
સ્વરૂપ સમજવાનો સીધો ઉપાય
બધા આત્માઓ અરિહંત જેવા જ છે. પોતાનું સ્વરૂપ જે સમજવા માગે તે સમજી શકે છે. તે સમજવાનો
મૂળ સીધો ઉપાય આ ગાથામાં કહ્યો છે. મિથ્યાત્વ નાશ કરવાનો અપૂર્વ અચિંત્ય ઉપાય આ એક જ છે કે–
‘જે જાણતો અર્હંતને ગુણ, દ્રવ્ય ને પર્યાયપણે,
તે જીવ જાણે આત્મને, તસુ મોહ પામે લય ખરે.’
દરેક પદાર્થ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય સ્વરૂપ છે. પોતાના આત્માને અરિહંત ભગવાનના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય સાથે
મેળવીને પછી અરિહંતનું લક્ષ છોડીને એકલા પોતાના આત્માને અભેદપણે લક્ષમાં લેવો તેમાં અનંત પુરુષાર્થ છે.
સ્વરૂપની રુચિ વિના તે પુરુષાર્થ થાય નહિ. અંતરમાં સ્વભાવનો મહિમા આવ્યા વગર તે સ્વભાવને પ્રપ્ત
કરવાનો પ્રયત્ન કરે નહિ. અરિહંત જેવું પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ જે પ્રાપ્ત કરવા માગે તે અવશ્ય કરી શકે છે.
પોતાનું સારું કરવા માટે શું કરવું?
હે જીવ! તારે તારું સારું કરવું છે ને? તો આ જગતમાં તું એ શોધી કાઢજે કે જગતમાં સૌથી સારું કોણે
કર્યું છે? –પૂર્ણ હિત કોણે પ્રગટ કર્યું છે? અરિહંત ભગવંતો આ જગતમાં સંપૂર્ણ સુખી છે, તેમણે આત્માનું સંપૂર્ણ
સારું કર્યું છે. અરિહંત ભગવાને કઈ રીતે સારું કર્યું? પહેલાંં તો પોતાના આત્મસ્વભાવને અરિહંત જેવો જાણ્યો
ને તેમાં લીન થઈને મોહનો ક્ષય કરી વીતરાગતા ને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કર્યા, તેથી તેઓ સુખી છે. તેમના
આત્માની તે કેવળજ્ઞાનદશા ક્યાંથી આવી? જે ત્રિકાળ દ્રવ્યગુણ છે તેમાંથી તે દશા પ્રગટી છે. અરિહંત જેવા જ
દ્રવ્યગુણ તારામાં છે, તે તારા સ્વભાવની શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને સ્થિરતા તું કર, તો તારા દ્રવ્યગુણમાંથી પૂરી
કેવળજ્ઞાનદશા પ્રગટે. આ જ સારું કરવાનો ઉપાય છે. દુનિયામાં સારામાં સારું કરનારા તો અરિહંત છે, તેમને જ
તું આદર્શરૂપ રાખ. જ્યાં તું તારા પૂરા સ્વભાવ સામર્થ્યની ઓળખાણ કરીને તેમાં લીન થયો ત્યાં પૂર્ણ શુદ્ધ દશા
પ્રગટી એટલે કે પૂર્ણ સારું પ્રગટ થયું ને નરસાપણું ન રહ્યું.
જગતમાં સંપૂર્ણ સુખી કોણ?
જો સારું કર્યા પછી પણ કાંઈક નવું કરવાનું બાકી રહે તો તે જીવે હજી ખરેખર પૂરું સારું કર્યું જ નથી,
અને તેથી તે દુઃખી છે. જેણે પૂરું સારું કરી લીધું છે ને હવે કાંઈ કરવાનું રહ્યું નથી–એવા જે હોય તે જ પૂરા સુખી
છે. એવા શ્રીઅરિહંત દેવ છે. જગતના જીવોને દુઃખી દેખીને કે જગતનું કાંઈ કરવા માટે અરિહંત ભગવાન
અવતાર લેતા નથી. તેમણે પોતાના આત્મામાં સંપૂર્ણ સારું કરી લીધું છે તેથી તેઓ કૃતકૃત્ય છે. જગતના અન્ય
જીવો તો રાગ–દ્વેષ–મોહથી દુઃખી થઈ રહ્યા છે. અહો! જેમને મોહ નથી, અવતાર નથી, મરણ નથી, વિકલ્પ
નથી, પરની ઉપાધિ નથી, ભૂખ–તરસ નથી, સંપૂર્ણ કેવળજ્ઞાન જેમને પ્રગટ થયું છે એવા અરિહંત ભગવાનનો
આત્મા આ જગતમાં સંપૂર્ણ સુખી છે; તેથી તેઓ જ આ આત્માને માટે અરિસા સમાન છે. અરિહંતના સ્વરૂપને
જાણતાં પરમાર્થે પોતાના સ્વરૂપનું પ્રતિબિંબ જ જણાય છે. અરિહંત ભગવાન જેવા દ્રવ્ય–ગુણ તો મારામાં
ત્રિકાળ છે, ને પર્યાયમાં જ્યાં સુધી અરિહંત